Godna pamięć o Bogu i historii : lipca 2021

Obserwacja polskiego rynku prasy ewangelickiej lat dziewięćdziesiątych XX w. pozwala zauważyć szereg nowych zjawisk. W 1989 r. powstało „Słowo i Myśl” - pierwsze niekościelne czasopismo o charakterze ewangelickim, społeczno-kulturalnym redagowane przez PTE. Początkowo „Słowo i Myśl” ukazywało się jako samodzielny dodatek do „Tygodnika Polskiego” wydawanego przez Unię Chrześcijańsko-Społeczną (UChS). Pierwszym redaktorem była Zofia Wojciechowska. Informacje Początkowo ukazywało się z częstotliwością miesięcznika, później dwumiesięcznika, od 2012 r. to kwartalnik. Podejmuje tematykę wyznaniową, ewangelicką. Finansowane jest całkowicie przez PTEw. W ciągu dwudziestoletniego okresu ukazywania się pismo funkcjonowało w czterech różnych układach redakcyjnych (Łódź, Kraków, Poznań, Koszalin), co każdorazowo wpływało na jego formę zewnętrzną i zawartość treściową.

Kolejnym periodykiem niekościelnym o charakterze popularnym ukazującym się w latach 1997-2004 była „Myśl Protestancka”. W skład redakcji wchodzili działacze kilku wyznań protestanckich. Był to kwartalnik społeczno-kulturalny wydawany przez Fundację Kultury Chrześcijańskiej w Katowicach. Trudności finansowe przyczyniły się do zawieszenia działalności redakcji.

W 2003 r. Wydawnictwo „Augustana” w Bielsku-Białej obok „Zwiastuna Ewangelickiego” rozpoczęło edycję nowego czasopisma „Przegląd Ewangelicki” o kwartalnej częstotliwości, popularnym charakterze i nakładzie 1000 egz. Ze słowa wstępnego zamieszczonego w numerze drugim wynika, że pismo adresowano do młodych czytelników, a celem zróżnicowanej tematyki jest inspirowanie do przemyśleń i dyskusji. Okazało się jednak, że pismo nie zyskało popularności, a poszczególne numery ukazywały się z dużym opóźnieniem (ostatni numer sygnowano datą „jesień-zima 2009”).

Wolny rynek stworzył warunki dla instytucji i agend kościelnych do wydawania własnych czasopism. Świadczy o tym prasa wydawana z dużym profesjonalizmem przez Ewange;ocloe Duszpasterstwo Wojskowe („Wiara i Mundur”), Centrum Misji i Ewangelizacji („Warto”), diecezje („Gdański Rocznik Ewangelicki’, „Rocznik Diecezjalny” - Wrocław), parafie („Luteranin” – Wisła, „Z życia i wiary” – Jaworze, „Wieści Wyższobramskie – Cieszyn, i in.). Prasa lokalna zyskuje zainteresowanie jedynie wybranych grup społecznych lub zawodowych i nie jest w stanie zaspokoić zapotrzebowania na pismo o charakterze ogólnokościelnym, którego naczelnym celem jest integrowanie wszystkich wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.

Spoglądając na ewangelickie pisma wyznaniowe należy stwierdzić, że niezależnie od instytucji sprawczej łączą one Kościół ze społeczeństwem, w którym trójwymiarowość czasu działa jako siła integrująca, pozwalająca ocenić rzeczywistość, sformułować cele i zadania realizowane następnie przez kierunek programowy poszczególnych czasopism.

Transformacja „Zwiastuna”

Do 1989 r. Polska należała do krajów bloku socjalistycznego, w którym zgodnie z obowiązującym prawem partia komunistyczna – PZPR, przewodziła życiu politycznemu państwa, usiłowała sprawować kontrolę nad działalnością Kościołów, wprowadzała też różnego rodzaju represje i ograniczenia. Wraz z podpisaniem umów „Okrągłego Stołu” sytuacja Kościołów radykalnie się zmieniła. Przełomem było uchwalenie ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Równocześnie Sejm uchwalił ustawę o stosunku Państwa do Kościoła rzymskokatolickiego (podobne uchwały pomiędzy pozostałymi Kościołami zostały oddalone). Sytuacja ta zapoczątkowała szereg dyskusji nad miejscem Kościołów w Rzeczpospolitej i ich relacji z Państwem. Kościoły mniejszościowe wspomnianą sytuację przyjęły jako przejaw braku równości, gdzie szczególnie uprzywilejowane miejsce przypadło Kościołowi rzymskokatolickiemu, który w debatach odrzucał zasadę rozdziału Państwa od Kościoła oraz preferował zasadę współpracy z Państwem polegającą na uznaniu dominującej roli tegoż Kościoła. Budziło to zrozumiały niepokój Kościołów mniejszościowych (Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP jest trzecim z kolei Kościołem, z którym Rząd ratyfikował stosunek prawny, po rzymskokatolickim (1989), Prawosławnym (1991). Dopiero w 1994 r. Rząd RP uregulował stosunek prawny z tym Kościołem stosowną ustawą. W międzyczasie prowadzono prace nad konkordatem między Stolicą Apostolską a Rządem RP. Do jego podpisania doszło 28 lipca 1993 r., jednak ustawa o wyrażeniu zgody na ratyfikację konkordatu została uchwalona przez Sejm dopiero 8 stycznia 1998 r., w lutym prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał dokument ratyfikacyjny, miesiąc później, tj. 25 kwietnia 1998 r. Konkordat wszedł w życie.

Wobec zmian ustrojowych i ratyfikowania wymienionych wyżej aktów prawnych konieczna stała się również nowelizacja Konstytucji RP uważana za najważniejszy akt prawny.

Wymienione wyżej państwowe akty prawne uchyliły przedwojenny Dekret Prezydenta, uregulowały działalność Kościołów po 1989 r. oraz zapewniły im autonomię, której brakowało w ustroju socjalistycznym. Dały też nieskrępowany rozwój kościelnym mass mediom.

Duchowny luterański, ks. dr Henryk Czembor wypowiadając się na łamach „Zwiastuna” o sytuacji między Kościołem a Państwem słusznie zauważał, że „nie możemy się i nie powinniśmy zadawalać się łaskawym tolerowaniem innych przez panujący Kościół, ale winniśmy dążyć do równouprawnienia wszystkich wyznań i religii w naszym państwie”. Autor wypowiada się autorytatywnie w imieniu Kościoła Ewangelickiego za rozdziałem spraw kościelnych od państwowych, ponieważ każdy z nich realizuje odmienne zadania i cele. Jednak obie strony powinny odczuwać potrzebę wzajemnej współpracy, uwzględniającej na równych prawach wszystkie wyznania i wszystkich obywateli tak, aby każdy mógł wyrażać własną opinię.

Ewangelickie pismo religijne „Zwiastun” można uznać za obserwatora toczących się rozmów między Państwem a Kościołami, w tym również KE-A. Dwutygodnik ten na bieżąco informował nie tylko o wydarzeniach wewnątrzkościelnych, ale również relacjonował przebiegu prac legislacyjnych prowadzonych przez Państwo, zapoznawał ze stanowiskiem KEA w toczących się postępowaniach. Bardzo przydatne w kształtowaniu opinii czytelniczej było publikowanie na łamach pisma wypowiedzi przedstawicieli różnych gremiów kościelnych.

Przedmiotem szczególnej uwagi ewangelickich mediów była wspomniana już Ustawa o stosunku Państwa do KE-A. Szczegółowego omówienia projektu tej ustawy dokonał ks. H. Czembor, który w obszernym artykule nawiązał do ogłoszonej w 1989 r. Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, następnie skonfrontował ją z Dekretem Prezydenta z dnia 25 listopada 1936 r., według którego Państwo mogło ingerować w wewnętrzne sprawy Kościoła, ale też było zobowiązane do popierania jego działalności. Podkreślił konieczność opracowania ustawy opartej na podobnych zasadach, jak dla Kościoła rzymskokatolickiego i Prawosławnego. Podkreśli również, iż KE-A oczekuje równego traktowania wszystkich Kościołów.

W numerze 6. „Zwiastuna” sygnowanym datą 28.03.1993 opublikowano treść uchwały Synodu Kościoła przekazanej do Sejmu RP w sprawie rozpatrywanego projektu ustawy o stosunku Państwa do KE-A, w której Synod wyrażał zadowolenie z wszczętych procedur legislacyjnych oraz nadzieję na równe traktowanie wszystkich wyznań i gwarancję niezależności i samodzielności KE-A. Celem zamieszczanych tekstów było zapewnienie czytelników o zaangażowaniu Kościoła w sprawy regulacji prawnej, jak również dostarczenie rzetelnej informacji.

Na posiedzeniach Komisji Sejmowej przygotowującej poprawki do projektu wspomnianej ustawy obecni byli dziennikarze, którzy w codziennej prasie relacjonowali przebieg obrad. Komentarz do artykułów z „Rzeczypospolitej”, „Życia Warszawy” i „Trybuny” został opublikowany na łamach „Zwiastuna”. Autor wskazywał rzetelność podanych informacji w dwóch pierwszych dziennikach i nieścisłości w ostatnim, uzupełniając o własną opinię.

Bibliografia:

Below J., Do Czytelników, „Przegląd Ewangelicki” 2003, nr 2, s. 1

Czembor H., Konkordat, „Zwiastun” 1993, nr 17, s. 10–11

Czembor H., Kto silniejszy ten lepszy, „Zwiastun” 1994, nr 2, s. 10–11

Czembor H., O projekcie ustawy sejmowej o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, „Zwiastun” 1993, nr 1, s. 25-26

Czembor H., Państwo a Kościół, „Zwiastun” 1993, nr 6, s. 17

Czembor H., Prasa kłamie?, „Zwiastun” 1994, nr 1, s. 17-18

Czembor H., Rozdział Kościoła od Państwa, „Zwiastun” 1991, nr 10/11, s. 164–165

H.Cz., Sejm się zdążył…, „Zwiastun” 1993, nr 14, s. 11–12

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r., Dz. U. 1998, nr 51, poz. 318

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, Dz. U. 1997 nr 78, poz. 483

[Prezydent Lech Wałęsa podpisał ustawę o stosunku Państwa do KEA], „Zwiastun” 1994, nr 15, s. 25