„Zwiastun” w latach 1976-1989

W latach 1973/1974 r. odnotowano kilka istotnych zmian, które dotyczyły redakcji i druku „Zwiastuna”. Po raz kolejny zmieniła się szata graficzna okładki oraz miejsce druku pisma. Decyzją Zjednoczenia Przemysłu Poligraficznego w Warszawie druk czasopisma „Zwiastun” z dniem 1 lutego 1974 r. został przeniesiony do Białostockich Zakładów Graficznych w Białymstoku. Przyczyniło się to do wystąpienia znacznych opóźnień w ukazywaniu się kolejnych numerów, wzrosła też cena produkcji i wydłużył się cykl produkcyjny jednego numeru do dwóch miesięcy. Sytuacja ta doprowadziła do dezorganizacji pracy w redakcji, utrudnień w kolportażu, spowodowała też znaczne opóźnienia w docieraniu pisma do czytelników, którzy wykazywali brak zrozumienia wobec zaistniałej sytuacji oraz narzekali na dezaktualizacje treści (Zw 1977, nr 1, s. 13).

W latach siedemdziesiątych XX stulecia Wydawnictwo „Zwiastun” otrzymało dotację finansową z zagranicy oraz zestaw maszyn małej poligrafii, co przyczyniło się do częściowej niezależności od drukarń państwowych (KE 1981, s. 56). Oprócz dwutygodnika „Zwiastun” i „Kalendarza Ewangelickiego” co roku wydawano ok. 8-10 publikacji książkowych.

Zmiana kadrowe redakcji „Zwiastuna”

W grudniu 1978 r. ks. T. Wojak przeszedł na emeryturę. Wówczas stanowisko dyrektora Wydawnictwa i redaktora naczelnego „Zwiastuna”  uchwałą Konsystorza z dnia 18 stycznia 1979 r., powierzono E. Otello-Wiśniewskiej, która nominację otrzymała dopiero 26 marca 1980 roku(KE 1980, s. 99; Zw 1979, nr 5, s. 76; Zw 1979, nr 13/14, s. 197). W następnym roku dokonano zmiany Kolegium Redakcyjnego w skład którego weszli, jako konsultanci księża R. Trenkler, H. Czembor, M. Uglorz, J. Gryniakow, J. B. Niemczyk, W. Preiss, Emil Gajdacz (ur. 1940) oraz z urzędu E. Otello-Wiśniewska (Zw 1981, nr 24, s. 370). Redakcję „Przyjaciela Dzieci” objęli: Helen Gajdacz (ur. 1938) i ks. E. Gajdaczowi. Przewodniczącym Synodalnej Komisji Prasowo-Wydawniczej został Ks. Ryszarda Janika (ur. 1930). Podano też do wiadomości, że zmianie uległa koncepcja organizacyjna pracy redakcyjnej, za którą odpowiedzialne będzie całe Kolegium Redakcyjne, a numer 5. „Zwiastuna” w 1979 r. będzie pierwszym zredagowanym przez nowo powołane Kolegium (Zw 1979, nr 5, s. 76).

Ewa Otello-Wiśniewska nowym redaktorem naczelnym

Ewa Otello-Wiśniewska urodziła się dnia 25.05.1940 r. Po ukończeniu studiów teologicznych w ChAT, dnia 07.05.1967 r. została wprowadzona w urząd nauczania kościelnego. Wprowadzenie odbyło się w Nidzicy, a dokonał go ks. sen. Paweł Kubiczek. Pracę w redakcji „Zwiastuna” rozpoczęła jako redaktorka techniczna, następnie po przejściu na emeryturę ks. Tadeusza Wojaka – jako redaktorka naczelna („Kartki Mazurskie (Biuletyn MTE w Olsztynie 2008, nr 4(58).

W 2003 r. Ewa Otello-Wiśniewska wraz z Ireną Heintze zostały laureatkami nagrody im. Ks. Leopolda Otto, która przyznawana jest osobom, aktywnie udzielającym się w dziedzinach, w których zasłużył się ks. Leopold Otto lub do działania w których mocno motywował ówczesnych ewangelików. Wyróżnienie to jest nagrodą honorową i stanowi ją statuetka z płaskorzeźbą patrona nagrody. W uzasadnieniu laudacji przeznaczonej dla emerytowanych wieloletnich redaktorek czasopisma „Zwiastun” czytamy, że otrzymały ją: „za wieloletnie zaangażowanie w kierowanie Wydawnictwem „Zwiastun” oraz za wydawanie książek i czasopisma w trudnych czasach ograniczeń politycznych”.

Diakon Ewa Otello-Wiśniewska zmarła dnia 20.10.2014 r. w wieku 74 lat. Była teologiem, a w latach 1979-1995 dyrektorem Wydawnictwa „Zwiastun” i redaktorem naczelnym czasopisma „Zwiastun”

Ostatnie lata warszawskiego okresu

Redakcja „Zwiastuna” w składzie: Ewa Otello-Wiśniewska (redaktor naczelna), Ewa Ołtarzewska-Wieja (redaktor techniczny i operator składopisu) oraz Łucja Cholewik (starszy asystent redaktora i sekretarz redakcji), pracowała przez 13 lat, tj. do momentu przeniesienia w 1992 r. wydawnictwa do Bielska-Białej, zredagowała 312 kolejnych numerów o łącznej liczbie ok. 5000 stron druku. Ostatni, czwarty numer dwutygodnika redagowany przez Ewę Otello-Wiśniewską i jej zespół sygnowano datą  15 lutego 1992 r. i jego nakład osiągnął 12 tysięcy egzemplarzy (Zw 1992, nr 4, s. 60).

W sprawozdaniach z działalności wydawniczej za 1982 r. podano, że nakład „Zwiastuna” w 1981 r. wykazywał tendencje wzrostową. Na początku roku wynosił 10000 egz., a na końcu 11500. Staraniem wydawnictwa ukazało się 9 pozycji zwartych o łącznym nakładzie 73000 egz. Wydawnictwem zaś kierowała E. Otello-Wiśniewska (KE 1983, s. 52).

Przewodniczący Komisji Prasowo-Wydawniczej i Środków Masowego Przekazu, ks. Jerzy Gryniakow w sprawozdaniu na 1988 r. odnotował 10 pozycji o łącznym nakładzie 108800 egz. W tym samym roku informowano o budowie Ośrodka Wydawniczego w Bielsku-Białej, które w przyszłości miało zapewnić druk wydawnictw kościelnych i realizację zamówień z zewnątrz, które będą dodatkowym źródłem dochodu (KE 1989, s. 62).

Zapowiedź przemian

W omawianym okresie „Zwiastun” był najstarszym ewangelickim czasopismem o bogatej tradycji, stabilnej sytuacji i stałych prenumeratorach. Jego profil znajdował poparcie Kościoła i zainteresowanie czytelników, a utrzymanie było możliwe dzięki prowadzonemu przez parafie kolportażowi.

Rok 1989 uwolnił publicystykę „Zwiastuna” od cenzury. Od tej chwili można było zająć się komentowaniem spraw ważnych dla ewangelików bezpośrednio związanych z ich egzystencją jako mniejszości wyznaniowej w państwie polskim, równocześnie też nie zaniedbywała chrześcijańskiego zwiastowania. Autor działu „Co piszą inni?” ks. Ryszard Trenkler swobodę w wyborze tematyki poruszanej w dwutygodniku komentował następująco: „Nie czuwa nad nimi żaden stróż w postaci wszechwładnego cenzora” (Zw 1990, nr 17, s. 139-140).

"Zwiastun" jedynym luterańskim pismem religijnym o zasięgu ogólnopolskim

Lata 1961-1975. Cz. 2

Ks. dr Tadeusz Wojak nowym redaktorem naczelnym

W 1967 r. Irena Heintze ustąpiła ze stanowiska dyrektora wydawnictwa i redaktora naczelnego „Zwiastuna”. Na jej miejsce został powołany ks. Tadeusz Wojak, dotychczasowy proboszcz parafii w Starym Bielsku. Z dniem 31.12.1967 r. z funkcji redaktora „Przyjaciela Dzieci” zrezygnował ks. Jan Karpecki. W związku z tym pracę powierzono diakon Helenie Gajdacz (Bujok) z Cieszyna, natomiast Ewa Otello-Wiśniewska- przejęła redakcję techniczną „Zwiastuna”( KE 1969, s. 46-47). W skład Synodalnej Komisji Prasowo-Wydawniczej w tym czasie wchodzili księża: Jan Karpecki, Waldemar Preiss, Tadeusz Wojak, Jerzy Gryniakow oraz Hanna Wyszomirska (KE 1970, s. 319). W 1972 r. ks. Wiktor Niemczyk złożył rezygnację z członka Kolegium Redakcyjnego, na jego miejsce decyzją Konsystorza z 16.03.1972 r. powołano ks. Jana Niemczyka (Zw 1972, nr 8, s. 127). Do Kolegium Redakcyjnego powołano również ks. Ryszarda Trenklera i ks. Janusza Narzyńskiego, którzy wspólnie z redaktorem nadawali „Zwiastunowi” charakter oraz opracowywali plan wydawniczy (Zw 1973, nr 8, s. 117; Zw 1974, nr 8, s. 117).

Ks. Tadeusz Wojak redaktorem naczelnym

Ks. Tadeusz Wojak urodził się 06.12.1907 r., został ordynowany 11.10.1931 r. Pracę w Kościele rozpoczął jako wikariusz i prefekt polskiej parafii ewangelickiej w Łodzi. W latach 1936-1938 pełnił funkcję kapelana pomocniczego w garnizonie w Łodzi, następnie w latach 1938-1939 pracował jako ogólnopolski duszpasterz młodzieżowy w Warszawie. Po wojnie rozpoczął pracę w parafii w Starym Bielsku, początkowo jako administrator (1945-1950), później jako proboszcz (1951-1961). W 1967 r. został mianowany redaktorem naczelnym Wydawnictwa „Zwiastun” w Warszawie, funkcję pełnił do 1978 r. Zmarł w 01.05.2000 r. Był też autorem licznych artykułów w tymże czasopiśmie i w „Kalendarzu Ewangelickim (Zw 1997, nr 24, s. 21; ZE 2000, nr 10, s. 24-25).

„Wieczorki prasowe”

Z inicjatywy redaktora „Zwiastuna”, ks. T. Wojaka w 1969 r. zainicjowano organizowanie w Ośrodku Ewangelickim w Warszawie tzw. „Wieczorów Prasowych”, które jak wynika ze sprawozdań zamieszczanych w „Kalendarzach Ewangelickich”, uznane zostały za wartościowe przedsięwzięcia i cieszyły się dużym zainteresowaniem. W trakcie „Wieczorów” omawiano aktualne problemy KE-A w Polsce, poruszano zagadnienia ekumenizmu, itp. (Zw 1969, nr 10, s. 162; KE 1971, s. 34-54; KE 1972, s. 34-53). W sprawozdaniach podkreślano, że „prasa i książka ewangelicka stanowią obok misji i diakonii trzeci filar działającego Kościoła” (KE 1979, s. 42).

Działania Komisji Synodalnej i Konsystorza

Przygotowane przez Synodalną Komisję Prasowo-Wydawniczą  wnioski na 2. sesję 5. Synodu Kościoła poddane analizie przez Konsystorz pozwoliły wnioskować za przesunięciem w czasie harmonogramu składu poszczególnych numerów tak, by pismo docierało na parafie początkiem tygodnia przed datowaną niedzielą. Decyzją Konsystorza odrzucono propozycję utworzenia Funduszu Prasowego, również kolportaż  „Zwiastuna” przez PPK „RUCH” uznano za niemożliwy. Nakład czasopisma i jego objętość miały pozostać na tym samym poziomie, dodatkowo zaproponowano zmianę podtytułu na „Organ Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w PRL” (Zw 1971, nr 4, s. 64).

Szata graficzna „Zwiastuna”

Od 1 stycznia 1972 r. zmieniła się szata graficzna okładki dwutygodnika, istniejący podtytuł po raz kolejny zastąpił nowy w brzmieniu: „ewangelickie pismo religijne”. Zdaniem redakcji zmiana okładki miała zwiększyć estetykę pisma, a celem prezentowanych zdjęć było pobudzenie czytelnika do refleksji (Zw 1972, nr 16, s. 237).

Sprawozdania z działalności wydawniczo-redakcyjnej

Należy również odnotować fakt, iż sprawozdania z działalności wydawniczo-redakcyjnej podkreślały rolę Wydawnictwa „Zwiastun” jako „jednej z ważniejszych agend” Kościoła. Podawane w 1973 r. dane statystyczne wskazywały, że dwutygodnik rozprowadzano w nakładzie 9500 egz. przy liczbie 80000 wyznawców Kościoła, oznaczało to, iż na 1 egz. przypadało 8 osób, co wskazywałoby, że tylko co druga ewangelicka rodzina czyta „Zwiastuna” (Zw 1974, nr 9, s. 138).

Dążenie do przemian

Na łamach omawianego periodyku często podkreślano służebną wobec Kościoła rolę wydawanych publikacji oraz znaczenie popularyzacji czytelnictwa Pisma Świętego. Zdaniem redakcji Biblia nie powinna być „księgą zamkniętą”. Artykuł ks. Manfreda Uglorza (ur. 1940) zamieszczony w „Zwiastunie” w 1970 r. zwracał uwagę czytelnika na zgodność tematyki periodyku z założeniami konfesyjnymi KEA, które podane w zrozumiałej formie powinny zachęcić do ponownego „otwarcia” Biblii (Zw 1970, nr 22, s. 344). Przez ogłoszenie w tym samym roku ankiety Zwiastun w oczach czytelników redakcja dążyła do przeprowadzenia ewaluacji dotychczasowych działań wydawniczych chciała (Zw 1970, nr 20, s. 322; 1970, nr 21, s. 339). Podsumowanie ankiety zamieszczone w numerze 1. sygnowanym datą 1 stycznia 1972 r. zawierało krytyczne wypowiedzi respondentów, którzy określali wstępne rozważania jako „prymitywne”, „Zwiastun” nazywali pismem „starszego pokolenia”. Skutkowało to rewizją dotychczasowego kierunku działania redakcji w wyniku którego, nastąpiło doprecyzowanie celów i zadania pisma kościelnego. Szczególny nacisk położono na kształtowanie odpowiedzialności za losy Kościoła, narodu, lokalnej społeczności, chrześcijańskie wychowanie, propagowanie treści biblijnych, udzielanie odpowiedzi na problemy współczesności. „Redakcja nie jest w pełni z niego [„Zwiastuna”] zadowolona. Znaczy to, że mamy wyższe ambicje, chcielibyśmy bardziej zadowolić Czytelników. (…) Pismo naszego typu ma wyraźne zobowiązania wobec Kościoła, słusznie więc można oczekiwać, że będzie się przyczyniać do jego rozwoju.” (Zw 1971, nr 1, s. 4-5)

Czas rozliczeń

Początek lat 70. XX w. to okres rozliczeń z przeszłością. Redaktor naczelny „Zwiastuna”, ks. T. Wojak rozpoczynając w 1973 r. kolejny rok pracy redakcyjnej wyjaśniał czytelnikom znaczenie tytułu „Zwiastun” następująco: „Jest to tytuł zobowiązujący, wskazuje niejako, że celem pisma jest wprowadzenie czytelnika w świat Słowa Bożego”. (Zw 1973, nr 1, s. 6) Odnosił go do problematyki religijnej, ewangelickiej, która oddziaływała na kształtowanie poglądów oraz informowała o Kościele. Uważał, że skromna przestrzeń (16 stron, w tym 4 przeznaczone na „Przyjaciela Dzieci”), którą dysponowało pismo, powinna być dobrze zagospodarowana, a treść starannie dobrana i opracowana.

Podsumowanie

„Zwiastun od zakończenia II wojny światowej był jedynym luterańskim pismem religijnym o zasięgu ogólnopolskim, pozostał nim również na początku XXI w. Równolegle z nim ukazywał się zawsze „Kalendarz Ewangelicki”, periodyk o charakterze rocznika. Diasporyczność KEA w RP skutkowała brakiem możliwości wydawania i utrzymania kilku podobnych czasopism, co nie oznacza, iż na płaszczyźnie lokalnej po 1989 r. nie podejmowano żadnych inicjatyw.