Jeszcze o kazaniach w „Zwiastunie”

„Kazanie powinno być rzuceniem na ekran wyobraźni problemu życia z Bogiem na tle współczesnego życia albo rzuceniem na płaszczyznę wyobraźni wycinka dzisiejszego życia i naświetlenie go Słowem Bożym”.

Ks. Tadeusz Wojak

    W latach 1990-2011 autorami kazań zostało 115 osób, z tego 64 ma w dorobku tylko po jednym tekście, 20 – po 2 teksty, 10 – 3 teksty, 8 osób – 4. Dowodzi to, iż redaktorzy dokładali wielu starań, by wśród autorów znaleźli się możliwie wszyscy kaznodzieje sprawujący urząd duchownego w KEA w RP. Pismo z dnia 24 listopada 1999 r. skierowane przez ks. Jerzego Below (redaktor naczelny „Zwiastuna”) do duchownych informowało o przygotowywanych zmianach w układzie treści dwutygodnika oraz proponowało współpracę. Informował m.in., iż w rubryce „Spotkanie ze Słowem Bożym” planuje odejść od tekstów wyznaczonych perykopami na rzecz większej różnorodności. Zwrócenie się do wszystkich duchownych uzasadnia liczbę 115 autorów kazań i rozważań. Zaznacza również, że nadesłane teksty powinny ograniczać się do 6000-6500 znaków, bo „czytelnicy preferują krótsze teksty”.

    W latach 90. XX w. najwięcej kazań napisał ks. Manfred Uglorz (15 kazań), następnie ks. Jan Szarek – 9, ks. Marek Jerzy Uglorz – 8, ks. Roman Mikler i ks. Marian Niemiec – po 6, pozostali autorzy od pięciu do jednego kazania (obliczenia własne).

    W latach 2001-2011 na łamach „Zwiastuna Ewangelickiego” ukazało się tylko 33 kazań, wygłaszanych w czasie różnych uroczystości kościelnych, jak np.: introdukcja Biskupa Kościoła[1], Ewangelickiego Biskupa Wojskowego[2], Biskupa Diecezji[3], wprowadzenia w urząd proboszcza[4], obrady Synodu Kościoła[5], jubileusz (135. rocznica założenia Diakonatu Eben-Ezer w Dzięgielowie)[6], 100-lecie kaplicy w Ustroniu-Dobce[7]), Tydzień Ewangelizacyjny w Dzięgielowie[8], święta roku kościelnego (Święto Żniw[9], Pamiątka Reformacji[10]), nabożeństwo w „leśnych Kościołach”[11], wydarzenia o znaczeniu ogólnokościelnym (podpisanie porozumienia między KEA w RP i KEAW w Słowacji[12], pogrzeb duchownego[13]), ogólnonarodowym (katastrofa w Smoleńsku[14]). Ich autorami byli z reguły biskupi Kościoła, bądź Diecezji oraz proboszczowie Parafii obchodzących jubileusz, goście zagraniczni.

    Rubryka „Spotkania ze Słowem Bożym” od pierwszego dziesięciolecia XXI w. została zdominowana przez krótkie wypowiedzi, tj. jednostronicowe rozważania, co wyrażają liczby 86 rozważań w latach 1991-2000 i 424 rozważań (2001-2010).

    Pobieżna analiza tekstów kazań „Zwiastuna” wskazuje na ogromne bogactwo treści, koncentrujące się wokół trzech celów sformułowanych przez ks. A. Wantułę w "Zarysie homiletyki ewangelickiej", są to:

    (1) budujący, którego wynikiem jest pogłębienie i pomnożenie duchowej spuścizny,

    (2) nauczający, który komunikuje i objaśnia określone treści,

    (3) ewangelizacyjno-misyjny, pozyskuje odbiorcę dla Chrystusa, prowadzi do upamiętania         i zerwania z grzeszną przeszłością.

    Źródłem wykładu Słowa Bożego w kazaniach jest tekst Pisma Świętego wyznaczony perykopą. Duchowny luterański, ks. Jan Gross w artykule zamieszczonym w cyklu „Nasze nabożeństwo” stwierdza, iż „bez tekstu biblijnego nie ma prawdziwie chrześcijańskiego kazania, a co najwyżej może być tylko „pobożne gadanie”. W refleksji teologicznej posuwa się dalej, pisze iż „nie ma nabożeństwa bez kazania, to znaczy bez wykładu przeczytanego tekstu Pisma Świętego”. Uważa, iż treści proklamujące Chrystusa ukrzyżowanego i zmartwychwstałego nadają zwiastowanemu słowu charakter sakramentalny, co sprawia, iż „Chrystocentryczne kazanie buduje, pociesza, umacnia, napomina, prowadzi do nawrócenia i nowego życia”.

    W „Zwiastunie” o kazaniach jako szczególnym gatunku literackim pisał prof. Bogdan Zeler, który w jego strukturze wyróżnił trzy części:

(1) objaśnienie tekstu biblijnego,

(2) rozwinięcie tematu,

(3) konsekwencje dla człowieka.

    Kazania opublikowane w dwutygodniku tworzą postyllę głęboko osadzoną w Słowie Bożym i w połączeniu z refleksją teologiczną zawartą w artykułach są źródłem ewangelickiej dogmatyki. Teksty te zwracają uwagę na istnienie tożsamości konfesyjnej, dzięki której luteranizm zachowuje cechy reprezentatywne dla danego wyznania.

    Duchowni w kazaniach odwołują się do wypowiedzi reformatora ks. M. Lutra oraz znanych teologów XX w.:

    „Bogu dzięki, już chłopiec siedmioletni dzisiaj wie, co to jest Kościół, mianowicie, że są nim wierzący czyli święci, owieczki, słuchające głosu swojego pasterza” (Marcin Luter).

   „Należy upomnieć chrześcijan, aby usiłowali iść za Chrystusem jako swoją głową, przez krzyż, śmierć i piekło” (Marcin Luter, teza 94).

  „Krzyż nie jest straszliwym kresem czyjegoś pobożnego, szczęśliwego życia, ale początkiem społeczności z Chrystusem. Kto nie chce wziąć na siebie swojego krzyża, traci społeczność z Chrystusem i nie jest Jego naśladowcą. Kto jednak traci swoje życie w naśladowaniu krzyża, ten właśnie odnajduje je na nowo” (Dietrich Bonhoeffer).

    „Ostatecznym słowem, jakie ma do powiedzenia współczesnemu człowiekowi Kościół jest słowo nadziei” (Paul Johannes Tillich).

Kazanie z reguły kończy krótka modlitwa, której celem jest, jak stwierdza ks. J. Gross, „by w umysłach i sercach ludzkich po kazaniu pozostał pokój Boży”.

Bibliografia:

Gross J., Kazanie czyli wykład Słowa Bożego, „Zwiastun Ewangelicki” 2004, nr 5, s. 9

Wantuła A., Zarys homiletyki ewangelickiej, Warszawa 1974

Zeler B., Głosić Słowo Boże, „Zwiastun” 1999, nr 4, s. 26

Przypisy:

[1] J. Jagucki, Nie bój się tylko wierz, ZE 2001, nr 1, s. 4-5; M. Hintz, Przemawia i wybiera Bóg, ZE 2011, nr 5, s. 5-7.

[2] M. Wola, Niezmienna moc Ewangelii, ZE nr 13/14, s. 6-8.

[3] T. Szurman, Zadania i nadzieja, ZE 2002, nr 1, s. 4-5.

[4] P. Wowry, Czym jesteśmy przed Bogiem?, ZE 2007, nr 4, s. 4-5; P. Gaś, Módlmy się o siostrę i brata, ZE 2007, nr 6, s. 4-5.

[5] J. Jagucki, Nie traćmy z oczu Jezusa, ZE, 2001, nr 9, s. 4-5; R. Bogusz, Nasza ufność w Bogu, ZE 2011, nr 8, s. 6-7.

[6] J. Szarek, Bez wytchnienia po stronie Boga, ZE 2008, nr 19, s. 4-6.

[7] J. Samiec, Umarły nie może grzeszyć, ZE 2010, nr 15/16, s. 5-7.

[8] J. Jagucki, Rozpocznijmy nowe życie, ZE 2001, nr 15/16, s. 4-5; J. Samiec, Kim chciałbyś zostać?, ZE 2007, nr 15/16, s. 4-6.

[9] T. Szurman, Dziękujmy całym sercem, ZE 2001, nr 19, 4-5.

[10] T. Szurman, Ewangelicka pokuta, ZE 2001, nr 20, s. 4-5.

[11] J. Kozieł, Chrystus priorytetem?, ZE 2007, nr 18, s. 4-5.

[12] M. Klátik, Zachowajmy swoje dziedzictwo, ZE 2007, nr 22, s. 4-5.

[13] J. Samiec, Poselstwo pojednania, ZE 2010, nr 9, s. 4-5.

[14] M. Cieślar, Pewni miłości Chrystusa, ZE 2010, nr 8, s. 4-5.

Kazania na łamach "Zwiastuna"

Ambona w kościele
ewangelickim w Ustroniu

„Kazanie jest czynem wielce odważnym. Gdyż w chwili, gdy wstępuję na święte miejsce – czy kościół jest przepełniony, czy pusty, czy ja o tym sam myślę, czy też nie, to wszystko jest jedno – mam o jednego słuchacza więcej od tych, których się widzi, słuchacza niewidzialnego, Boga w niebie, którego ja co prawda nie widzę, ale który mnie może widzieć. Ten słuchacz słucha dokładnie, czy to, co ja mówię jest prawdą, czy jest prawdziwie w moim sercu.”

(Sören Kierkegaard)

    Podstawową formą przekazu treści konfesyjnych jest kazanie, którego celem jest proklamowanie Słowa Bożego oraz biblijne uzasadnienie nauki Kościoła ewangelickiego. Inaczej mówiąc, celem kazania jest „budzenie i formowanie wiary chrześcijańskiej, budowanie wspólnoty Kościoła, a w konsekwencji prowadzenie wiernych do zbawienia”. Według „Praktycznego słownik współczesnej polszczyzny” kazanie to „mowa na temat religijny wygłaszana przez duchownego do zgromadzonych w kościele w czasie nabożeństwa”. W nabożeństwie Kościoła ewangelickiego zajmuje ono centralne miejsce i według encyklopedii Religia PWN oznacza „głoszenie i wyjaśnianie prawd wiary oraz zasad moralności”. Jest też, jak wyjaśnia ks. prof. dr Andrzej Wantuła, „bezpośrednim poselstwem od Boga przez Słowo”.

Do kazań zalicza się wypowiedzi ustne wygłaszane z ambon kościelnych oraz drukowane w zbiorach postyll i w czasopismach luterańskich. W refleksji teologicznej ks. prof. Jerzego Gryniakowa zadaniem kazania jest niesienie pociechy ludziom diaspory, podobnie jak było w czasach pierwszych chrześcijan, konfesyjne umacnianie ich wiary, misyjne i ewangelizacyjne oddziaływanie. Duchowny podkreśla, iż ewangelickie kazanie jest biblijne, jego podstawą jest Słowo Boże zawarte w księgach Starego i Nowego Testamentu.

W „Zwiastunie” kazania zamieszczane są w cyklu tematycznym „Spotkanie ze Słowem Bożym” wprowadzonym na łamy periodyku w 1993 roku. Nie oznacza to, iż kazanie na łamach „Zwiastuna” pojawiło się w podanym roku (w 1993 r. uporządkowano treści pisma w działy (cykle), którym przydzielono konkretne treści). Kazania są formą wypowiedzi systematycznie zamieszczaną w tym periodyku od pierwszego numeru w 1946 r.

 Uwzględnienie roku kościelnego pozwala za pomocą kazań objaśnić zbawcze dzieło Boga wraz z zagadnieniami eschatologicznymi. Kazania pisane są według wyznaczonych tekstów biblijnych, tj. perykop, fragmentów księgi biblijnej przeznaczonych do odczytania i następnie objaśnienia w czasie nabożeństwa. W „Zwiastunie” perykopy kazań niedzielnych pokrywały się z datą ukazania się dwutygodnika.

Tabela 17. Zestawienie ilościowe kazań i rozważań w „Zwiastunie”

Forma	1991-2000	2001-2011
Kazania	208	33
Rozważania	86	424

Źródło: obliczenia własne

Porównując te dwa dziesięciolecia (tabela 17) zauważa się, iż w latach 1991-2000 kazania ilościowo przeważały nad rozważaniami, zaś w następnym dziesięcioleciu, tj. w latach 2001-2011, proporcje odwróciły się na korzyść rozważań. Z całą pewnością wiązało się to z wprowadzeniem zmian do redagowania „Zwiastuna Ewangelickiego”, które m.in. polegały na wprowadzeniu krótszych form wypowiedzi i na publikowaniu dwóch jednostronicowych rozważań przygotowywanych w oparciu o teksty wygłaszane przez księży na antenie Radia Katowice, Tygodnia Powszechnej Modlitwy i Jedność Chrześcijan i inne, o czym informowała adnotacja zamieszczona pod rozważaniem, np. nr 3 z 2002, s. 5.