Przeglądając dwutygodnik „Zwiastun Ewangelicki” w różnych okresach ukazywania się można dostrzec, że autorzy tekstów korzystali z całej gamy gatunków literackich i dziennikarskich. Wiedzy konkretnej na ten temat dostarcza pogłębiona analiza prasoznawcza wspomnianego periodyku. Podkreślić należy iż, gatunki literackie oprócz literaturoznawstwa, wykorzystuje również biblistyka, homiletyka, liturgika, retoryka, oraz prasoznawstwo, i in.
Ogólnie o gatunkach mowy
Maria Wojtak w publikacji dotyczącej genologii dziennikarskiej poszerza zakres pojęcia gatunku, wprowadzając termin gatunki mowy, który pozwala na wielowymiarową interpretację pojęć. Traktuje ona, że gatunek jako wzorzec organizacji tekstu który, typologicznie uwzględnia konstrukcję tekstu, intencje nadawcy wobec odbiorcy, temat, wyznaczniki stylistyczne. Oznacza to, że wypowiedzi prasowe zamieszczane na łamach czasopisma podporządkowane są ogólnym zasadom panującym w genologii (nauka zajmująca się badaniem rodzajów i gatunków powstałych z form literatury pięknej).
Rodzaje dziennikarskie
Michał Szulczewski w latach 60. XX w. wyróżnił dwa rodzaje dziennikarskie (informacja i publicystyka), a w ich obrębie poszczególne gatunki. Uważał też, że informacja dziennikarska podąża za faktami i stwarza odbiorcy możliwość pośredniego uczestniczenia w wydarzeniach (funkcja powiadamiania), a publicystyka jest rozumieniem i reagowaniem na te fakty (funkcja interpretacyjna i perswazji).
Kazimierz Wolny-Zmorzyński i Andrzej Kaliszewski twierdzą, że gatunki dziennikarskie powinny być komunikatywne, a pojawienie się nowych mediów dopuszcza zmiany i powstawanie podgatunków w obrębie tradycyjnych gatunków. Podają też definicję „rodzaju informacyjnego” i „publicystycznego”.
|
Rodzaj informacyjny publicznie informuje o aktualnych wydarzeniach bez subiektywnego wartościowania, jego zadaniem jest poszerzenie wiedzy o rzeczywistości. Podmiot ukryty, bezstronny, język przejrzysty. Rodzaj publicystyczny publicznie informuje o ważnych społecznie wydarzeniach, połączony z interpretacją rzeczywistości, wyjaśnianiem, oceną, prognozowaniem na podstawie faktów. Podmiot widzialny i słyszalny. Istotą jest problematyzowanie i pogłębianie wiedzy o rzeczywistości |
Dopuszczają oni stosowanie środków artystycznych takich, jak w tekstach literackich na poziomie nie zaciemniającym treści.
Lidia Pokrzycka uzupełnia powyższy pakiet takimi cechami, jak: „bliska odbiorcy geograficznie i kulturowo, wpływająca na życie odbiorców, odpowiadająca ich oczekiwaniom, konkretna (data, nazwiska), oparta na wiarygodnych źródłach, wzbogacająca i uatrakcyjniająca tematykę”.
Systematyka rodzajów
dziennikarskich
Wymienieni wyżej badacze opracowali systematykę rodzajów dziennikarskich w obrębie której, wyróżnili gatunki dziennikarskie. Wskazali też możliwość wzajemnego ich przenikania się korzystną dla odbiorcy, który dzięki temu może wyobrazić sobie przedstawianą rzeczywistość uzupełnioną o obrazy.
Podział rodzajów dziennikarskich według K. Wolny-Zmorzyńskiego i A. Kaliszewskiego jest następujący:
A. Rodzaje
informacyjne:
(1)
wzmianka (flesz, news),
(2)
notatka (informacja, infotainment),
(3)
infografia,
(4)
infografika,
(5)
zapowiedź,
(6)
sprawozdanie,
(7)
raport,
(8)
korespondencja,
(9)
życiorys (sylwetka, postać, główka),
(10)
przegląd prasy,
(11)
reportaż fabularny,
(12) fotoreportaż (pictorial).
B. Rodzaje
publicystyczne:
(1)
artykuł,
(2)
artykuł wstępny,
(3)
reportaż problemowy,
(4)
felieton,
(5)
komentarz,
(6)
recenzja,
(7)
esej,
(8)
dziennik,
(9)
powieść w odcinkach,
(10) nekrolog.
C. Rodzaje
informacyjno-publicystyczne:
(1)
wywiad
(2)
debata,
(3)
list do redakcji,
(4) odpowiedź na list do redakcji.
Podział gatunków dziennikarskich
wg Ryszarda Kowalczyka:
A. Gatunki
dziennikarskie, w których dominuje informacja:
(1)
wzmianka (flesz, news),
(2)
notatka,
(3)
sprawozdanie,
(4)
życiorys,
(5)
sylwetka,
(6)
kronika wydarzeń (kalendarium),
(7)
przegląd prasy,
(8)
wywiad,
(9)
sonda dziennikarska,
(10) ankieta.
B. Gatunki
dziennikarskie, w których dominuje publicystyka:
(1)
komentarz,
(2)
artykuł publicystyczny,
(3)
recenzja,
(4)
esej,
(5)
felieton,
(6)
szkic popularnonaukowy,
(7)
rys biograficzny
(8) reportaż.
Wzorzec gatunkowy
Podane wyżej odmiany gatunkowe są identyfikowane za pomocą zewnętrznych wyznaczników, które pozwalają odróżnić gatunki między sobą. Zespół czynników tworzących schemat gatunku obejmuje strukturę wypowiedzi, przesłanie, tematykę, szatę stylistyczną i przez Marię Wojtak określany jest jako wzorzec gatunkowy wewnętrznie zróżnicowany tak, jak różne są gatunki.
Wzorzec kanoniczny
Gatunki informacyjne, jak wzmianka, notatka i wiadomość wykształciły tzw. wzorzec kanoniczny, tj. zestaw zasad, który pod względem formalnym określa zawartość wypowiedzi tekstowej (liczba i kształt części oraz występujące między nimi relacje kompozycyjne). Przykładem jest sprawozdawcze lub oceniające ujęcie tematu, cel wypowiedzi powiadamiający lub przekonujący do czegoś. Przykładowo: felieton, reportaż, komentarz to gatunki o elastycznych wzorcach, w których dopuszczalne jest opuszczanie, wymiana, uzupełnianie utartego schematu. Gatunki dziennikarskie podlegają pewnym zasadom, które następnie umożliwiają analizę wypowiedzi i ewentualną jej modyfikację.
Struktura zewnętrzna tekstu
W literaturze prasoznawczej dla określenia struktury zewnętrznej finalnego produktu tekstowego używa się określenia „rama tekstowa”, której poszczególne składniki ze względu na formę, funkcję i kompozycję określane są mianem segmentów i w obrębie wypowiedzi tworzą typowe dla danego gatunku układy segmentów, przy czym każdy segment posiada oddzielne określenie.
Wstępnym składnikiem ramy tekstowej jest tytuł lub nagłówek, który służy prezentacji tekstu głównego, informuje o jego temacie. Jeśli przyjmie postać rozbudowaną, wieloskładnikową, wtedy mowa jest o nagłówku, który maksymalnie może składać się z nadtytułu, tytułu głównego, podtytułu.
W rozbudowanych wypowiedziach pierwszy akapit nazywany jest lidem lub główką, wyróżnia się go zwykle odmienną czcionką, może przyjąć charakter streszczający, komentujący, hasłowy, pytający lub lid-cytat. Znajduje zastosowanie m.in. w wiadomościach, wywiadach, reportażach, jego celem jest zwrócenie uwagi czytelnika na treść. Główny segment wypowiedzi, trzon to tzw. korpus, który we wzmiance jest jednoakapitowy, w pozostałych gatunkach może być wieloakapitowy.
Elementem graficznego eksponowania treści wypowiedzi prasowej w formie cytatów są tzw. wyimki tekstowe, drukowane w ramkach (aplach), bądź wyróżnione inną czcionką. Czytelnik zapoznaje się z nimi przed rozpoczęciem czytania tekstu właściwego. Ich zadaniem jest eksponowanie najważniejszego tematu, reklama.
Bibliografia:
Gatunek, Praktyczny słownik, t.
12, s. 171.
Pokrzycka L., Prasa ogólnoinformacyjna w regionie lubelskim po 1989 roku, Lublin 2009.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz