Tendencje rozwojowe prasy ewangelickiej po 1989 roku

      Upadek ustroju socjalistycznego, obrady Okrągłego Stołu, likwidacja cenzury, zmiany w prawie prasowym to tylko niektóre fakty wpływające na sytuację Kościołów w RP po 1989 r.

     W chwili transformacji ustrojowej Kościół Ewangelicko-Augsburski (dalej: KE-A) znalazł się w sytuacji, w której na nowo musiał określić zakres działania poszczególnych agend kościelnych. Przede wszystkim należało zwrócić uwagę na te zadania, które w reżimie komunistycznym nie mogły być w pełni realizowane oraz sprecyzować nowe, wypływające z aktualnej sytuacji. Bardzo szybko dostrzeżono sytuację, jaka wytworzyła się na rynku prasowym, a która dawała prasie możliwość nieskrępowanego rozwoju. Kościół na szczeblu ogólnokrajowym wykorzystał zaistniałą sytuację i rozpoczął budowę ośrodka wydawniczego w Bielsku-Białej, do którego wkrótce przeniesiono redakcję jedynego ogólnopolskiego ewangelickiego periodyku „Zwiastun”.

     Wraz z odwilżą nastąpił dynamiczny rozwój życia ogólnopolskiego, diecezjalnego i parafialnego, co przełożyło się na zawartość działów informacyjnych „Zwiastuna”, prezentujących sposób przeżywania transformacji przez lokalne ewangelickie społeczności. Tworzył się nowy wizerunek Kościoła oddziaływujący na parafie, dla których „Zwiastun” przestał być wystarczającym środkiem komunikowania, co wyraźnie dostrzegał  ks. H. Czembor  w felietonie pisanym w 1993 roku, gdzie o tej sytuacji pisze następująco: „Właśnie „Zwiastun”, będąc pismem ogólnokościelnym i ogólnopolskim niejako z natury swojej nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb regionalnych” (Zw 1993, nr 11, s. 22). Prasa ewangelicka  dla społeczności żyjącej w diasporze zawsze pełniła rolę integrującą, oddziaływała misyjnie, stanowiła kanał informacyjny, który ograniczany przez władze państwowe do 1989 r. nie mógł  się swobodnie rozwijać.

     Na szczeblu parafialnym wraz w pojawieniem się prasy parafialnej nastąpił istotny zwrot w procesie komunikowania, w którym do niedawna dominowały ogłoszenia podawane z ambony, gablotka przed kościołem lub plebanią nie zawsze na bieżąco aktualizowana. Oferta parafii poszerzona o prasę z jednej strony usprawniała przepływ informacji, z drugiej – dawała jej członkom możliwość zaangażowania się w pracę redakcyjną. Integracyjna rola prasy parafialnej została dostrzeżona przez Mariusza Banacha, według którego następuje to na dwóch płaszczyznach: osób odpowiedzialnych za redakcję pisma i społeczności, do której jest kierowana. Uważa on również, że jest to rodzaj prasy nie podlegający komercji wolnorynkowej, której nadrzędnym zadaniem jest budowanie więzi międzyludzkich. Zawarte w nich treści nawiązują do tzw. „małej ojczyzny”, a więc parafii, będącej wspólnym dobrem. Działy tematyczne dostarczają informacji o miejscowej kulturze, historii, ludziach z nią związanych, co z kolei wzmacnia poczucie więzi i daje możliwość wspólnego działania.

Początek działalności będącej przedmiotem refleksji historycznej uznać należy za bardzo trudny. Przypadał na lata osiemdziesiąte XX w., tj. okres kryzysu ustrojowego i ekonomicznego, który wobec prasy parafialnej należy uznać za fazę wstępną, pionierską. Redaktorzy pierwszych efemeryd dostrzegali potrzebę realizacji tego typu projektów w parafiach. Poprzez własne próby i obserwację inicjatyw w innych środowiskach, stopniowo nabywali doświadczenia i doskonalili wydawane formy prasowe, które określano informatorami.

     Pierwsze pojedyncze „jaskółki” informatorów parafialnych pojawiły się krótko po likwidacji stanu wojennego w 1983 r. Wymienić należy tu następujące pisma: „Informator Parafialny. Parafia Ewangelicko–Augsburska w Wiśle”, którego pierwszy numer ukazał się z oznaczeniem „Jesień 1983”, następnie „Informator Parafialny Parafii Ewangelicko–Augsburskiej w Mikołowie, Tychach i Orzeszu”, który ukazał się bez podania daty. Dopiero na podstawie analiz słowa wstępnego zamieszczonego w numerze drugim można podać przypuszczalny rok pierwszej edycji przypadający na 1985 r. Kolejnym przykładem były „Wiadomości Parafialne”, które w podtytule adresowano do sześciu parafii diecezji cieszyńskiej (Biała, Bielsko, Czechowice-Dziedzice, Jaworze, Międzyrzecze i Stare Bielsko). Ogółem wydano osiem numerów w formacie A5, z których pierwszy sygnowano datą: „październik 1988 rok”  a ostatni: „styczeń 1992 rok”.  Podobną inicjatywę podjęła parafia w Zduńskiej Woli, gdzie na przełomie 1988 r. i 1989 r. również redagowano „Informator Parafialny”.

     W początkowym okresie wszystkie informatory w stopce redakcyjnej posiadały wpisaną klauzulę „Do użytku wewnętrznego”, co dowodziło istnienia prewencji i obawy przed zakwestionowaniem zamieszczanych treści. Przygotowany w maszynopisie informator zwielokrotniano przy pomocy powielacza. Poszczególnych egzemplarzy nie archiwizowano, dlatego obecnie są niedostępne, a duchowni udzielają informacji niepełnych, na podstawie których trudno odtworzyć kompletny obraz fazy wstępnej.

     Inicjatywy wydawnicze, o których można znacznie więcej powiedzieć pochodzą z lat 90. XX stulecia. Dały początek drugiej fazie krystalizowania się i doprecyzowywania formy prasy parafialnej. W fazie tej obok licznych informatorów o niewielkich rozmiarach pojawiały się pierwsze czasopisma parafialne merytorycznie na wysokim poziomie, do składu których wykorzystano wchodzącą na rynek technikę komputerową, a druk odbywał się w nowoczesnych oficynach drukarskich. Zwracano też większą uwagę na archiwizację pojedynczych egzemplarzy, dlatego w zasobach parafialnych i prywatnych obecnie można napotkać oprawione roczniki lub teczki zawierające niekompletne zbiory informatorów.  

Wydawanie prasy parafialnej w diecezji katowickiej zapoczątkowała parafia ewangelicka w Pszczynie. Pierwszy numer „Ewangelika Pszczyńskiego” sygnowany datą 15 grudnia 1992 r. liczył 12 stron formatu A4, a nakład wyniósł 300 egzemplarzy. To pismo o charakterze religijno-społecznym o numerze ISSN 1233–541X, zarejestrowane w „Katalogu mediów polskich 1998” pod pozycją 526, gdzie również odnotowano, że „pismo odzwierciedla życie kościelne ewangelickie diecezji katowickiej i regionalne wydarzenia parafialne oraz ogólnopolskie życie Kościoła Ewangelickiego”. Zapis ten wskazuje na różnorodność treści religijnych, historycznych i informacyjnych, co zadecydowało o zainteresowaniu czytelniczym w macierzystej parafii i poza nią. Założycielem i redaktorem od 1992 r. jest ks. Jan Badura, proboszcz parafii w Pszczynie liczącej ok. 1500 członków. W 1998 r. Wydawnictwo „Augustana” przeprowadziło badania ankietowe w wyniku których okazało się iż, 9% respondentów czytało „Ewangelika Pszczyńskiego” regularnie, 19% – często, a 6% uznawało go lepszym od „Zwiastuna” (Zw 1998, nr 8, s. 14-16). Pojawienie się w latach następnych kwartalnika diecezjalnego „Ewangelik” oraz informatorów na innych parafiach spowodowało zmniejszenie nakładu i ograniczenie zasięgu wyłącznie do terytorium parafii ewangelickiej w Pszczynie i Studzionce. W 2001 r. ukazał się drukiem bibliografia zawartości „Ewangelika Pszczyńskiego”.

     Wikariusz parafii w Cieszynie w latach 1992-2002, ks. Alfred Borski, wzorując się na „Ewangeliku Pszczyńskim”, rozpoczął redagowanie „Informatora Parafialnego Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie”. Pierwszy numer ukazał się w okresie świąt Bożego Narodzeni 1992 r. w formacie A5, kolejne edycje posiadały ciągłą numerację, przy czym numer 23 z 1997 r. był ostatnim numerem przed zmiana tytułu na „Gazetę Ewangelicką”, która od 1998 r. ukazywała się jako dwumiesięcznik. Katalog mediów polskich 1998 odnotował to czasopismo w pozycji 1463, gdzie podano nakład (7000 egz.) oraz określono problematykę: „regionalne pismo religijne ewangelików Śląska”. Dla pozyskania odbiorców wewnątrz umieszczano wkładki kilku parafii diecezji cieszyńskiej i katowickiej, które zadeklarowały się chęć kolportowania czasopisma na swoim terenie. Wkładki nosiły tytuł „Informator Parafialny” z dopiskiem nazwy parafii, jedynie wkładkę parafii w Mikołowie zatytułowano „Luteranin”.      Na uwagę zasługuje organizacja pracy redakcyjnej, w której na zasadach wolontariatu zatrudniano osoby przepisujące teksty i wykonujące korektę, informatyka do składu komputerowego oraz sieć kolporterów parafialnych składającą się z grupy młodzieży.

     Ks. A. Borski jako diecezjalny duszpasterz młodzieżowy redagował dwa pisma skierowane do młodzieży ewangelickiej, to: „Dokąd? Magazyn Młodzieżowy” oraz „F1 – Pierwsza Pomoc”. W latach 2001-2002 ukazały się dwa numery wydania specjalnego „Gazety Ewangelickiej” zatytułowane „Dokąd? Magazyn Młodzieżowy”. W grudniu 2001 r. ukazał się pierwszy numer Magazynu Ogólnopolskiego Duszpasterza Młodzieży dla liderów grup młodzieżowych zatytułowany: „F1 – Pierwsza Pomoc”. W słowie wstępnym redaktor, ks. A. Borski o przeznaczeniu pisma pisał następująco: „Wydając magazyn z pomocami dla prowadzących spotkania młodzieży chciałbym, aby spełniał podobną rolę do klawisza F1 w komputerze. Wprawdzie to nie naciśnięcie klawisza ile otworzenie magazynu ma udostępnić stosowną pomoc, to jednak i to trzeba wiedzieć w obu przypadkach, iż zastosowanie w praktyce udostępnionej pomocy może przynieść korzyści”. Wraz z przeniesieniem redaktora w 2002 r. na inną parafię „Gazeta Ewangelicka” przestała się ukazywać, ostatni 58 numer ukazał się na początku 2003 roku. Redaktor podjął jeszcze kilka prób redakcyjnych, które zakończyły się już po kilku numerach: w połowie 2002 r. ks. A. Borski redagował czasopismo parafialne zatytułowane „Pójdź za mną!”, przy czym w podtytule pierwszego numeru odnotowano: „Informator Parafii Ewangelickich w Rybniku, Raciborzu i Ściborzycach Wielkich” i prawdopodobnie była to wkładka „Gazety Ewangelickiej nr 7/8(51/52) z 2002 r., świadczy o tym adnotacja zawarta w paginie informatora. Kolejne trzy numery w podtytule posiadały następujący zapis: „Informator Parafii Ewangelickich w Lipnie, Rypinie i Włocławku”. Ze słowa wstępnego wynika, że numer 4 sygnowany datą „czerwiec 2003” był ostatnim w tej edycji.

     W latach dziewięćdziesiątych minionego wieku większość parafii Diecezji Cieszyńskiej i Katowickiej posiadała własne pisma parafialne. Były wśród nich publikacje na różnym poziomie edytorskim, który zależał od kompetencji zespołu redakcyjnego, jak również od zamożności parafii. Ich szata graficzna z reguły była skromna, czarno-biała. Gazetki kolportowano we własnym zakresie, bezpłatnie lub za niewielką opłatą, której celem była częściowa rekompensata kosztów druku. Ukazywały się nieregularnie, kilka razy w ciągu roku. Pracą redakcyjną kierował duchowny przy udziale kilku współpracowników. Autorami artykułów i materiału informacyjnego nie byli profesjonaliści o wykształceniu dziennikarskim, lecz osoby, które swoją wiedzą i doświadczeniem zawodowym chciały się podzielić z czytelnikami prasy parafialnej.

     Na początku XXI w. ewangelicka prasa parafialna weszła w trzecią fazę rozwoju stabilizacji i konkretyzowania się profilu edytorskiego. Nastąpiła zmiana szaty graficznej polegająca na zastosowaniu kolorowych okładek, stałych winiet, treści publicystyczne grupowano w zmieniających się co pewien czas cyklach, zaś informacyjne – zamieszczano w stałych działach zgodnych z działalnością prowadzoną przez parafie.

     W Diecezji Cieszyńskiej wymienić należy następujące czasopisma parafialne:
„Syjon Bielski” – wydawca Parafia Bielsko,
„Wiadomości Wyższobramskie” – Cieszyn,
„Jesteśmy” – Drogomyśl,
„W naszym Zborze” – Dzięgielów,
„Nasza Gazetka” – Goleszów,
„Z życia i wiary” – Jaworze,
„Posłaniec” – Międzyrzecze,
„Informator Parafialny” – Skoczów,
„Głos Parafialny” – Ustroń,
„Luteranin” – Wisła, który zawiera wkładki parafii w Jaworniku, Czarnem, Malince, Głębcach, Istebnej.

     Diecezja katowicka z siedzibą w Bytomiu–Miechowicach w latach 1984–1994 posiadała informator diecezjalny „Ewangelik. Ż życia Diecezji i Kościoła” redagowany przez grupę księży. Dystrybucja odbywała się poprzez diecezję, która obligatoryjnie przydzielała po 5 egzemplarzy pisma na parafię, ogółem ukazało się 20 numerów w nakładzie 200–400 egzemplarzy każdy.

     Synod Diecezji Katowickiej w 2003 r. powołał Instytut Matki Ewy dzięki któremu, rozpoczęto redagowanie kwartalnika diecezjalnego „Ewangelik”. Zwierzchnik diecezji, ks. T. Szurman w słowie wstępnym podkreślił, że nazwa nawiązuje do czasopism wydawanych w okresie międzywojennym oraz do informatora o tym samym tytule z lat 1984-1994. Celem kwartalnika ukazującego się w latach 2003-2008 było integrowanie środowiska ewangelickiego w diecezji, której terytorium obejmuje rozległy teren czterech województw (opolskie, śląskie, małopolskie, podkarpackie). Zamieszczany materiał informacyjny i publicystyczny dostarczał aktualnych wiadomości z życia diecezji i parafii, również artykułów o treści religijnej, historycznej.

     W latach 1992-2012 na terenie diecezji ukazywały się następujące informatory:
„Posyłam Was” – Świętochłowice i Wirek,
„Informator Parafialny” – Katowice,
„Informator Parafialny” – Gliwice, Pyskowice,
„Ewangelik Opolski” – Opole.

Diasporyczny charakter KE-A w pozostałych czterech diecezjach nie sprzyjał rozwojowi prasy parafialnej. W diecezji wrocławskiej lukę informacyjną zapełnił „Rocznik Wrocławski”, który ukazuje się od 2009 roku. Wymienić należy również jedyny parafialny informator „Słowo Parafialne” wydawany przez parafię we Wrocławiu.

     W diecezji pomorsko-wielkopolskiej w 2012 r. ukazała się czwarta edycja „Gdańskiego Rocznika Ewangelickiego”. W latach 2003–2008 wydawano tam również rocznik zatytułowany „Diaspora”.

     Diecezje warszawska i mazurska nie posiadają ogólnodiecezjalnego periodyku. Kilka parafii diecezji warszawskiej wydaje informatory parafialne, są to m.in. „Rybak” w Radomiu, „Informator Parafialny” – Łódź oraz „Zeszyty Ewangelickie” – Tomaszów Mazowiecki i „Informator Parafialny – parafia Św. Trójcy w Warszawie”.

     Ewangelicka prasa parafialna jest zjawiskiem, które swój rozwój zawdzięcza transformacji. Szczyt rozwoju i krystalizacja tych specyficznych periodyków nastąpiły na przełomie wieków XX i XXI w. i trwają do chwili obecnej. Autorka zdaje sobie sprawę z tego iż, przedstawiony artykuł nie wyczerpuję tematu.

 Bibliografia:

Banach M., Prasa parafialna środkiem komunikacji wielkomiejskiej społeczności lokalnej, [w:] Polskie media u progu XXI wieku, J. Adamowski, M. Jabłonowski (red.), Warszawa 2001, s. 138-141.

Katalog mediów polskich 1998, S. Dziki (oprac.), Kraków 1998, s. 63, poz. 526.

Badura J., „Ewangelik Pszczyński”. Bibliografia zawartości czasopisma za lata 1992-1997, Pszczyna 2001.

Borski A., Słowo wstępne do pierwszego numeru F1, „F1 – Pierwsza Pomoc” 2002, nr 1, s. 2.

Stabilizacja prawno-ustrojowa Kościoła (1960-1975)

Rok 1959 przyniósł zmianę na stanowisku zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (KE-A) w PRL. Biskupem został wybrany ks. Andrzej Wantuła, dotychczasowy proboszcz parafii w Wiśle, profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (ChAT) w Warszawie. Dla redakcji „Strażnicy Ewangelicznej” wydarzenie to stanowi „nową kartę historii Kościoła”, o czym komunikowano w obszernym artykule pisanym z okazji introdukcji nowego biskupa. Zdaniem redaktorów władze zwierzchnie KE-A w PRL były świadome sytuacji politycznej, mogłyby stanąć w opozycji lub wycofać się w ogóle z życia społecznego, jednak przyjęcie takiej postawy uważano za sprzeczne z poleceniem danym apostołom przez Jezusa Chrystusa, Pana Kościoła. Zmiany organizacyjne wytyczyły Kościołowi nowy cel strategiczny: „rozszerzenie i pogłębienie działalności duszpasterskiej wśród wiernych”, a działania biskupa Kościoła skierowały się na parafie – „żywe zbory”, w których zwiastowano Słowo Boże i prowadzono działalność duszpasterską. (SE 1959, nr 21, s. 324-326)

Na posiedzeniu Naczelnej Rady Kościoła (dalej: NRK), które odbyło się 23.04.1961 roku podjęto ważną dla Kościoła decyzję budowy Centralnego Domu Ewangelickiego w Warszawie, do którego m.in. w przyszłości zamierzano przenieść siedzibę władz zwierzchnich Kościoła oraz Wydawnictwo „Zwiastun”. Uchwała NRK zamieszczona w „Wiadomościach urzędowych” w sprawie budowy Centralnego Domu Ewangelickiego w Warszawie brzmiała: „Uznając celowość i potrzebę posiadania przez Kościół własnej siedziby dla naczelnych władz i centralnych agend Kościoła, jak również służbowych mieszkań dla duchownych i świeckich funkcjonariuszy centralnych władz oraz pomieszczeń dla zakładu kształcenia i wychowywania przyszłych duchownych Kościoła – NRK uchwaliła: wybudować w Warszawie na terenach przyznanych przez miasto przy ul. Miodowej 21-23 Centralny Dom Ewangelicki. Upoważnić ks. Biskupa i Konsystorz do wykonania niniejszej uchwały.” (Zw 1961, nr 10, s. 157)

Warszawa, ul. Miodowa 21 (1976 r.)

  Projekt zakładał wybudowanie kompleksu składającego się z trzech budynków: w pierwszym mieściłyby się mieszkania, drugi stanowiłby siedzibę administracji kościelnej, trzeci przeznaczono na ChAT. Informuje o tym sprawozdanie Biskupa Kościoła na 6. Sesję 3. Synodu odbywającą się w dniu 21.01.1962 r. (Zw 1962, nr 5, s. 71). Kolejne notatki zamieszczane w „Zwiastunie” informowały o postępach prac budowlanych: wmurowanie kamienia węgielnego nastąpiło w niedzielę, dnia 25.04.1965, biuro Wydawnictwa „Zwiastun” przeniesiono do budynku administracyjnego Kościoła, dnia 24.06.1968, otwarcie siedziby władz kościelnych nastąpiło dnia 05.09.1968 roku (KE 1970, s. 38).

Warszawa, u. Miodowa 21 (1976 r.)

   Sprawozdanie ks. bp. Andrzeja Wantuły, przedstawione na wspomniane sesji 3. Synodu, określało sytuację KE-A jako „administracyjną stabilizację Kościoła”, co również podkreślał ks. Woldemar Gastpary na łamach „Kalendarza Ewangelickiego” (KE 1966, s. 33). Odnotowano wówczas stabilizację liczby wiernych, która w 1960 r. wynosiła 107734 osób (po raz pierwszy nie odnotowano spadku). Na 110 duchownych, 44 było ordynowanych przed wojną, 66 po wojnie.           

Ważnym wydarzeniem było uchwalenie i zorganizowanie tzw. Funduszu Socjalnego Kościoła, który zabezpieczałby sytuację duchownych na podobnych zasadach, jak czyniło to państwo. Odpowiedni Statut zatwierdzono na posiedzeniu NRK, dnia 01.11.1961 r.

Zdecentralizowane do tej pory diakonaty zostały z dniem 01.12.1961 zjednoczone w jeden Diakonat Żeński „Eben-Ezer” z siedzibą w Dzięgielowie, którego działalność opierała się na Statucie zatwierdzonym na wspólnym posiedzeniu NRK i Konsystorza, dnia 22.06.1961 r. i zarejestrowanym dnia 21.12.1961 r. przez Urząd ds. Wyznań (UdSW).

Powyżej wspomniano już, że prace nad nowelizacją Zasadniczego Prawa Wewnętrznego (ZPW) trwały od 1953 r., którego podstawę stanowiła ustawa z 1936 r. Dopiero w 1963 r. ustalono ostateczny tekst ZPW i rozesłano członkom Synodu w celu zapoznania się. Na 2. sesji 4. Synodu Kościoła w dniu 26.04.1964 r. odbyło się drugie i trzecie czytanie ZPW. Po kilkugodzinnej dyskusji tekst przyjęto  wraz z poprawkami. W komunikacie Biskupa Kościoła opublikowanego na łamach „Zwiastuna” podano, że w dniu 26.07.1965 r. UdSW uznał jego treść (Zw 1966, nr 1, s. 21), natomiast  jako obowiązujący Synod zatwierdził go dnia 24.10.1965 roku (Zw 1965, nr 24, s. 337). Ze sprawozdania wynika, że przeprowadzono wówczas również wybory do władz Konsystorza i Wydziału Synodalnego. Do Wydziału Synodalnego wybrano: ks. Woldemara Gastpary’ego, ks. Artura Gerwina, Edwarda Głowackiego, B. Heinricha. Zastępcami zostali: ks. Jerzy Sachs, P. Pilch. W skład Konsystorza weszli: ks. Edward Romański, ks. E. Janik, ks. Paweł Kubiczek, F. Fukała, W. Heintze, L. Unicki (Zw 1965, nr 23, s. 317).

Dwutygodnik „Zwiastun” jako organ prasowy KE-A został przez Synod zobowiązany do ogłoszenia drukiem tekstu ZPW, co nastąpiło wraz z numerem pierwszym w 1966 roku. Celem postanowienia było zapoznanie ogółu wiernych z treścią ZPW, ponieważ nastąpiły zmiany w strukturze i organizacji Kościoła: NRK przestała istnieć, zastąpił ją Wydział Synodalny, nastąpiła też reorganizacja w diecezjach. Prawo kościelne przewidywało istnienie parafii jako jednostki administracyjnej diecezji, natomiast dotychczasowe zbory zostały przemianowane w stacje kaznodziejskie. (Zw 1964, nr 12, s. 135; Zw 1965, nr 23, s. 301-303)

Zwierzchnik Kościoła, ks. Andrzej Wantuła w wystąpieniu synodalnym podkreślił znaczenie ustaw kościelnych następująco: „Chociaż regulaminy i ustawy nie zajmują w Kościele centralnego miejsca, to jednak ich rola w jego życiu jest duża. (…) Kościół żyje i rośnie ze Słowa Bożego. Ustawy kościelne mają ten cel i to uzasadnienie, iż ułatwiają Kościołowi spełnienie tego naczelnego zadania.” (KE 1969, s. 47)

Paragraf  2 ówczesnego ZPW (1965) brzmiał: „Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej pod względem administracyjnym stanowi Jednotę, dzielącą się na diecezje, z których każda obejmuje parafie znajdujące się na określonym terytorium” (Zw 1966, nr 1, s. 21). Właśnie do tego paragrafu nawiązał felietonista „Zwiastuna”, ks. Henryk Czembor, który na łamach dwutygodnika w 1979 r. (Zw 1979, nr 19, s. 299) postanowił wyjaśniał czytelnikom, dlaczego dla określenia organizacji kościelnej po drugiej wojnie światowej wybrano nazwę „Jednota”. Według felietonisty wyrażenie to oznacza „jedność całego Kościoła”, a nie związek czy federację szeregu administracyjnie samodzielnych parafii lub dotowanych. Jedność przekłada się na formy działania ogólnokościelnego takie jak: obrady Synodu, ogólnopolska konferencja księży, ogólnopolskie Święto Reformacji Młodych, zjazd Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa (BPGA), ogólnopolskie czasopismo, obozy młodzieżowe. Autor postuluje rozszerzenie oferty dodatkowo o kontakty pozaparafialnych, które motywują i wzmacniają łączność z Kościołem, dają poczucie odpowiedzialności za Jego losy, co z perspektywy czasu stało się możliwe dopiero po transformacji w 1989 roku.

Na zakończenie należy wspomnieć jeszcze o działalności Komisji Liturgicznej Kościoła, której przewodniczącym od 1973 r. był ks. Jan Gross. W 1976 r. na mocy uchwały wydziału synodalnego wprowadzono nowy porządek liturgii nabożeństwa spowiednio-komunijnego formą dostosowany do używanego w Kościołach Luterańskich na świecie, wydrukowany później dwukrotnie w książeczce „Z Biblią na co dzień” (Zw 1993, nr 23, s. 20).

Efektem działań Komisji było również opracowanie i wprowadzenie przez Synod w 1978 r. nowego, sześciorzędowego porządku perykop kazalnych i czytań liturgicznych opartych na starokościelnych perykopach, podawane w „Z Biblią na co dzień”.

Podsumowując działalność Kościoła w latach 1960-1975 na podkreślenie zasługuje fakt włączenia się KE-A w PRL w obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego, co znalazło odbicie w uchwałach Konsystorza, m.in. podjęto decyzje o zebraniu ofiary na rzecz Ogólnopolskiego Funduszu Budowy Szkół i Internatów, wydano cenną publikację zatytułowaną Bibliografia polskich druków ewangelickich Ziem Zachodnich i Północnych za lata 1530-1939 Władysława Chojnackiego (1920-1991), ogłoszoną drukiem przez Wydawnictwo „Zwiastun” w 1966 r., ponadto ukazał się drukiem przekład Nowego Testamentu i ukończono tłumaczenie Starego Testamentu, publikacja szczególnie cenna ze względu luterańskich biblistów będących tłumaczami. W trakcie jesiennej sesji Synodu Kościoła dnia 20.11.1966 r. podjęto uchwałę „o dopuszczeniu do oficjalnego używania w Kościele nowego przekładu Nowego Testamentu”. (KE 1968, s. 37-39).

Stosowna uchwała Konsystorza podjęta dnia 27.01.1966 r. zobowiązywała Wydawnictwo „Zwiastun” do wydania w czerwcu specjalnego numeru pisma poświęconego wspomnianej rocznicy 1000-lecia Polski. (Zw 1966, nr 5, s. 68)

 

Skróty:

SE – „Strażnica Ewangeliczna”

Zw – „Zwiastun”

KE – „Kalendarz Ewangelicki”

 

Krzysztof Krawczyk w kościele ewangelickim w Pszczynie

Wielki mistrz polskiej estrady-

Krzysztof Krawczyk nie żyje!

Dnia 4. stycznia 2014 roku Krzysztof Krawczyk śpiewał w 28. koncercie z cyklu "Musica sacra" odbywającym się w Kościele ewangelickim w Pszczynie. W tym roku świętował 50-lecie pracy twórczej a w 2013 roku - jubileusz 25-lecia ślubu z żoną Ewą. Jej zadedykował wówczas piosenkę "Bo jesteś ze mną". W koncercie wzieło udział ok. 700 osób!

"Publiczność z ogromnym entuzjazmem przyjęła występ artysty, który z towarzyszeniem 8-osobowego zespołu instrumentalno-wokalnego zaśpiewał swoje największe przeboje i znane polskie kolędy."

Więcej zdjęć z koncertu można znaleźć m.in. na stronie:
 http://www.pszczynska.pl/krzysztof-krawczyk-zwykle-nie-bisuje_-w-pszczynie-to-zrobil.html

Kościół Ewangelicko-Augsburski w PRL

Lata pięćdziesiąte XX wieku. Cz. 2

Historię Kościoła trudno oddzielić od historii politycznej kraju. Ustrój socjalistyczny, jaki Polska przyjęła po II wojnie światowej odbił się niewątpliwym piętnem na życiu KE-A w PRL. Jego działalność w znacznym stopniu została podporządkowana siłom politycznym, które uniemożliwiały osiągnięcie pełnej autonomii i rozwinięcie własnego stylu. Stało się tak na wskutek opcji przyjętej przez państwo polskie w 1944 r., którego polityka wyznaniowa dążyła do totalnego objęcia Kościoła swoim nadzorem. Zadania te spełniać miał, m.in. wspomniany już w cz. 1, UdSW. Wśród stosowanych form działania znajdowały się różne środki przymusu administracyjnego, represje, podporządkowania spraw personalnych, ograniczenia stanu posiadania, przymuszanie do ogłaszania na łamach mediów kościelnych poparcia reform ustrojowych, czy wreszcie likwidacji kontaktów Kościoła w Polsce z Kościołem za granicą (SE 1954, nr 16, s. 230-231). Wskutek tych działań doprowadzono, m.in. do usunięcia zwierzchnika KE-A w Polsce, ks. Jana Szerudy i redaktora naczelnego „Strażnicy Ewangelicznej” – ks. Henryka Wegener-Wojnowskiego, którego dodatkowo przymuszono do zmiany nazwiska. Decyzje te realizowano w ramach tzw. „polityki personalnej” stosowanej przez władze wobec Kościołów mniejszościowych. Do jej przeprowadzenia wykorzystywano opozycję wewnątrzkościelną. Departament V MBP dążył do przeprowadzenia zmian w KEA. Stosowane formy nacisku polegały na niezałatwieniu spraw bieżących Kościoła i domaganiu się przyjęcia wyraźnego oblicza politycznego. Metody okazały się nieskuteczne, wobec czego przystąpiono do rozbijania Kościoła od wewnątrz. Podatnym gruntem okazała się grupa osób duchownych i świeckich, która domagała się zwołania Synodu, wyboru nowych władz Kościoła oraz zmiany ZPW, w tym również „Statutu Kościoła”. Przygotowano również odpowiednie kandydatury oraz zaprojektowano Synod wyborczy na 01.11.1951 r. Przewidywana reorganizacja miała skutkować ustaniem pomocy z zachodu, a „Dekret z 09.02.1953 o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych” umożliwiał kontrolę stanowisk kościelnych (Dz.U. 1953, nr 10, poz. 32:. Art. 2 brzmi: „Tworzenie, przekształcanie i znoszenie duchownych stanowisk kościelnych oraz zmiana ich zakresu działania wymaga uprzedniej zgody właściwych organów państwowych”)(SE 1953, nr 5, s. 52).

     W drugiej połowie 1951 r. odbyła się 3. sesji 1. powojennego Synodu Kościoła, w czasie której dokonano wyboru stałych władz zwierzchnich. W ocenie ks. Janusza Narzyńskiego wydarzenie to zakończyło okres odbudowy życia kościelnego a rozpoczęło okres przejściowy, w którym następowało wdrażanie znowelizowanego przez Synod ZPW, pragmatyki służbowej dla duchownych i świeckich. Pragmatykę służbową uchwaloną przez NRK opublikowano drukiem w „Kalendarzu Ewangelickim 1954” (KE 1954, s. 229-239), regulaminu diecezjalnego, parafialnego (KE 1953, s. 228-257), Konsystorza, Sądu Dyscyplinarnego, przepisów emerytalnych i in. Przedwojenne ZPW z 31.12.1936 r. (Dz.U. z 1936, nr 94) skupiało władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą w jednej osobie Biskupa Kościoła posiadającego w związku z tym szerokie uprawnienia. Gruntownej analizie poddano rozdział trzeci ZPW, w którym była mowa o władzy zwierzchniej Kościoła. Dokonane zmiany zmierzały w kierunku podzielenia władzy skupionej w jednej osobie na trzy różne stanowiska: biskupa (władza duchowna), prezesa Synodu (władza prawodawcza), prezesa Konsystorza (władza administracyjno-finansowa). Prawo przewidywało powołanie dwunastoosobowej Naczelnej Rady Kościoła (NRK), która będąc władzą zwierzchnią, obradowałaby w przerwach między sesjami Synodu i zajmowała się sprawami wymagającymi natychmiastowej decyzji. W jej skład weszliby: biskup, prezes i wiceprezes Synodu oraz Konsystorza, przedstawiciel Wydziału Teologii UW a od 1954 r. ChAT oraz po trzech przedstawicieli duchownych i świeckich. Uważano, że taka reforma organizacji Kościoła przyczyniłaby się do sprawnego, kompetentnego działania i realizowania zadań stojących przed KE-A. Doprowadziłaby też do konsolidacji ewangelików na terenie całej Polski.

     Od Kościoła zreformowanego i działającego w nowej rzeczywistości m.in. oczekiwano:

 · regulacji i stabilizacji organizacji kościelnej na wszystkich szczeblach,

· objęcia opieką duszpasterską małych parafii, szczególnie na Mazurach i Ziemiach Zachodnich z uwzględnieniem specyfiki terenów,

· ustalenia podstaw finansowania Kościoła i obowiązków finansowych dla ogółu członków Kościoła,

· uregulowania sprawy prasy kościelnej i wydawnictw, w tym podręczników do lekcji religii,

· wydania agendy i śpiewnika kościelnego oraz stopniowego ujednolicenia formy liturgicznej nabożeństw,

· objęcia wychowaniem religijnym młodzieży oraz powołania komisji lub poradni małżeńskiej,

· prowadzenia zakładów opiekuńczych.

     Opracowaniem nowego ZPW zajmowała się Komisja Prawno-Regulaminowa Synodu Kościoła. Dążyła ona do szybkiego zwołania sesji Synodu, co okazało się jednak sprawą trudną do zrealizowania. Wreszcie 05.09.1951 r. na posiedzeniu Konsystorza i Wydziału Synodalnego powołano komisję, której powierzono zwołanie Synodu i przygotowanie wyborów. Z ramienia Wydziału w jej skład wszedł ks. Karol Kotula i ks. Zygmunt Michelis, zaś Konsystorz reprezentował ks. Andrzej Wantuła, Edward Głowacki z parafii w Łodzi i Emil Leyk z parafii w Szczytnie. Na posiedzeniach Komisji zrewidowano ponownie projekt prawa, wyłoniono kandydatury biskupa i prezesa Synodu, opracowano porządek obrad i ustalono datę zwołania Synodu na 18.11.1951 r., na którym nastąpi wybór nowego biskupa. W wyniku wyborów zwierzchnikiem Kościoła został ks. Karol Kotula, duchowny o dużym doświadczeniu, długoletniej praktyce duszpasterskiej i udziale w pracach różnych instytucji kościelnych. Oczekiwano od niego przede wszystkim kompetencji duszpasterskich, religijnych i teologicznych, posiadania umiejętności kaznodziejskich, które pozwoliłyby na kierowanie całym Kościołem, nadały mu jednolity styl życia religijnego, ewangelizacyjno-misyjnego (SE 1951, nr 21, s. 1-6; KE 1952, s. 50-52).

     Obrazem realizacji części zadań biskupich było systematyczne organizowanie konferencji teologicznych, pogłębiających życie duchowe księży, akcentujących rolę Pisma Świętego w pracy ewangelickiego duchownego. Uczestnicy konferencji mogli też wymieniać się doświadczeniami kaznodziejskimi i duszpasterskimi, omawiali problemy administracyjne, społeczne występujące w prowadzonych przez parafiach.

     Komisja Pastoralna zajmowała się organizowaniem, m.in. akcji wspierających kształcenie teologiczne duchownych, opracowała zasady pracy duchownych i porządek życia religijnego obowiązujący w parafiach i domach ewangelickich. Ostatecznie na szóstym posiedzeniu Prezydium NRK (28.04.1952) zatwierdzono ostateczny tekst ZPW po wprowadzeniu dodatkowych poprawek narzuconych przez UdSW (SE 1952, nr 10, s. 149). W stosownym obwieszczeniu władze Kościoła podały do publicznej wiadomości, że UdSW 13.05.1952 zatwierdził „Zasadnicze Prawo Wewnętrzne Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP”. Ks. Henryk Wencel na łamach „Strażnicy Ewangelicznej” komentował to wydarzenie następująco: „Państwo wyraziło zgodę na stosowanie uchwalonego przez Synod ZPW Kościoła. (…) W ten sposób otrzymał Kościół ustawodawstwo kościelne, które będzie się rządzić w zakresie swego posłannictwa i wypełniania zadań. Jest rzeczą oczywistą, że działalność Kościoła odbywa się w konkretnej rzeczywistości społeczno-politycznej i dlatego nie wolno zapomnieć, że ustawodawstwo PRL ma określoną treść klasową. (…). Dlatego Kościół (…), stojąc na stanowisku nauki Chrystusowej powstrzymać się powinien od chęci odgrywania roli ideologii politycznej, natomiast powinien przestrzegać ściśle istniejący porządek prawny.” (SE 1952, nr 18, s. 235) Zakomunikowano też czytelnikom „Strażnicy Ewangelicznej”, że od 1 czerwca 1952 r. zostaje w piśmie otwarty „Dział urzędowy”, zawierający rozporządzenia i komunikaty Kościoła, które będą obowiązywać wszystkie instytucje kościelne. Zobowiązano też wszystkie urzędy diecezjalne, parafialne, itp. do prenumerowania dwóch egzemplarzy dwutygodnika i archiwizowania ich w aktach parafialnych (SE 1952, nr 12, s. 181).

     W kwietniu 1952 r. władze Kościoła otrzymały pomieszczenia przy ul. Kredytowej 2/4, do których przeniesiono kancelarię biskupa Kościoła, Konsystorz i Prezydium NRK. Nastąpiły też kolejne zmiany organizacyjne diecezji: z siedmiu diecezji w 1945 r. utworzono sześć (warszawska i łódzka zostały połączone), ustalono też ich nowe granice terytorialne, przeprowadzono wybory do władz diecezjalnych (SE 1952, nr 10, s. 149-150).

     Uchwały dotyczyły też trudnej sytuacji diecezji mazurskiej, gdzie dla zorganizowania tzw. Pomocy Mazurskiej na okres od 1 czerwca do 31 sierpnia 1952 r. oddelegowano ks. Roberta Fiszkala, wiceprezesa Konsystorza i sekretarza NRK z siedzibą w Mrągowie. Do jego obowiązków należała pomoc diakonom w organizowaniu życia parafialnego w tych ośrodkach, gdzie zachodziła tego potrzeba, zorganizowanie sieci nabożeństw i ewangelizacji, przeprowadzanie kursów itd. Do akcji dołączyli również księża z innych diecezji. Sprawozdanie Prezydium NRK podaje, że było ich ok. 20. Wśród nich znaleźli się księża: Wiktor Niemczyk, Artur Gerwin, Jan Motyka, Edward Romański, Adolf Frank, Władysław Paschalis. Wymienieni duchowni w ramach tzw. Ochotniczej Służby Mazurskiej wykorzystywali urlopy na pracę w parafiach mazurskich, których w roku 1952 zarejestrowanych było jeszcze 80 (SE 1952, nr 20, s. 275).

     Statystyka z 31.12.1951 r. wykazywała 262 parafie (bez filiałów i stacji kaznodziejskich), 403 kościołów, 6 zakładów opiekuńczych, 72 duchownych, 4 diakonów, 1 katechetkę. Pod względem liczebności wiernych największą diecezją była mazurska, potem cieszyńska i katowicka. Braki kadrowe wśród pracowników duchownych uzupełniły trzy edycje kursów dla diakonów, przy czym pierwsza ordynacja diakonacka odbyła się 18.05.1952 r. w Warszawie (SE 1952, nr 7/8, s. 110). W „Kalendarzu Ewangelickim na rok 1953” po raz pierwszy podano wykaz parafii i urzędujących w nich księży ewangelickich oraz skład władz zwierzchnich KEA w Polsce. Podobne zestawienia statystyczne z 1956 r. wykazały 130 parafii, z czego 45 należało do diecezji mazurskiej, a 31 do katowickiej. Ogółem zarejestrowano 143348 wiernych. Powołana Komisja Ewangelizacyjno-Misyjna realizowała zadania ewangelizacji i misji wewnętrznej Kościoła. W latach 1950-1956 przeprowadziła ok. 280 ewangelizacji w całym kraju, w których uczestniczyło ok. 50 tysięcy osób.

Bibliografia:

SE - "Strażnica Ewangeliczna" roczniki 1950-1959

KE - "Kalendarz Ewangelicki" roczniki 1950-1959

Gastpary W., Straty kościołów mniejszościowych wskutek drugiej wojny światowej, "Rocznik Teologiczny" 1969, z. 2, s. 99-123

Kościół na nowym starcie, KE 1952, s. 106-109

Urban K., Mniejszości religijne w Polsce 1945-1991, Kraków 1994.

Winiarczyk-Kossakowska M., Ustawy III Rzeczypospolitej o stosunku Państwa do Kościołów chrześcijańskich, Warszawa 2004.

Wielkanoc 2021

 

Obchodźmy więc to Święto ze szczerą dziś  radością; 

bo sam Pan niepojęty obdarza nas światłością. 

On prześwieca cały byt, 

w Nim dany nam, 

łask Bożych świt, 

noc grzechu przeminęła. 

Alleluja!! Alleluja!!

(Śpiewnik Ewangelicki 172,6)