Stabilizacja prawno-ustrojowa Kościoła (1960-1975)

Rok 1959 przyniósł zmianę na stanowisku zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (KE-A) w PRL. Biskupem został wybrany ks. Andrzej Wantuła, dotychczasowy proboszcz parafii w Wiśle, profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (ChAT) w Warszawie. Dla redakcji „Strażnicy Ewangelicznej” wydarzenie to stanowi „nową kartę historii Kościoła”, o czym komunikowano w obszernym artykule pisanym z okazji introdukcji nowego biskupa. Zdaniem redaktorów władze zwierzchnie KE-A w PRL były świadome sytuacji politycznej, mogłyby stanąć w opozycji lub wycofać się w ogóle z życia społecznego, jednak przyjęcie takiej postawy uważano za sprzeczne z poleceniem danym apostołom przez Jezusa Chrystusa, Pana Kościoła. Zmiany organizacyjne wytyczyły Kościołowi nowy cel strategiczny: „rozszerzenie i pogłębienie działalności duszpasterskiej wśród wiernych”, a działania biskupa Kościoła skierowały się na parafie – „żywe zbory”, w których zwiastowano Słowo Boże i prowadzono działalność duszpasterską. (SE 1959, nr 21, s. 324-326)

Na posiedzeniu Naczelnej Rady Kościoła (dalej: NRK), które odbyło się 23.04.1961 roku podjęto ważną dla Kościoła decyzję budowy Centralnego Domu Ewangelickiego w Warszawie, do którego m.in. w przyszłości zamierzano przenieść siedzibę władz zwierzchnich Kościoła oraz Wydawnictwo „Zwiastun”. Uchwała NRK zamieszczona w „Wiadomościach urzędowych” w sprawie budowy Centralnego Domu Ewangelickiego w Warszawie brzmiała: „Uznając celowość i potrzebę posiadania przez Kościół własnej siedziby dla naczelnych władz i centralnych agend Kościoła, jak również służbowych mieszkań dla duchownych i świeckich funkcjonariuszy centralnych władz oraz pomieszczeń dla zakładu kształcenia i wychowywania przyszłych duchownych Kościoła – NRK uchwaliła: wybudować w Warszawie na terenach przyznanych przez miasto przy ul. Miodowej 21-23 Centralny Dom Ewangelicki. Upoważnić ks. Biskupa i Konsystorz do wykonania niniejszej uchwały.” (Zw 1961, nr 10, s. 157)

Warszawa, ul. Miodowa 21 (1976 r.)

  Projekt zakładał wybudowanie kompleksu składającego się z trzech budynków: w pierwszym mieściłyby się mieszkania, drugi stanowiłby siedzibę administracji kościelnej, trzeci przeznaczono na ChAT. Informuje o tym sprawozdanie Biskupa Kościoła na 6. Sesję 3. Synodu odbywającą się w dniu 21.01.1962 r. (Zw 1962, nr 5, s. 71). Kolejne notatki zamieszczane w „Zwiastunie” informowały o postępach prac budowlanych: wmurowanie kamienia węgielnego nastąpiło w niedzielę, dnia 25.04.1965, biuro Wydawnictwa „Zwiastun” przeniesiono do budynku administracyjnego Kościoła, dnia 24.06.1968, otwarcie siedziby władz kościelnych nastąpiło dnia 05.09.1968 roku (KE 1970, s. 38).

Warszawa, u. Miodowa 21 (1976 r.)

   Sprawozdanie ks. bp. Andrzeja Wantuły, przedstawione na wspomniane sesji 3. Synodu, określało sytuację KE-A jako „administracyjną stabilizację Kościoła”, co również podkreślał ks. Woldemar Gastpary na łamach „Kalendarza Ewangelickiego” (KE 1966, s. 33). Odnotowano wówczas stabilizację liczby wiernych, która w 1960 r. wynosiła 107734 osób (po raz pierwszy nie odnotowano spadku). Na 110 duchownych, 44 było ordynowanych przed wojną, 66 po wojnie.           

Ważnym wydarzeniem było uchwalenie i zorganizowanie tzw. Funduszu Socjalnego Kościoła, który zabezpieczałby sytuację duchownych na podobnych zasadach, jak czyniło to państwo. Odpowiedni Statut zatwierdzono na posiedzeniu NRK, dnia 01.11.1961 r.

Zdecentralizowane do tej pory diakonaty zostały z dniem 01.12.1961 zjednoczone w jeden Diakonat Żeński „Eben-Ezer” z siedzibą w Dzięgielowie, którego działalność opierała się na Statucie zatwierdzonym na wspólnym posiedzeniu NRK i Konsystorza, dnia 22.06.1961 r. i zarejestrowanym dnia 21.12.1961 r. przez Urząd ds. Wyznań (UdSW).

Powyżej wspomniano już, że prace nad nowelizacją Zasadniczego Prawa Wewnętrznego (ZPW) trwały od 1953 r., którego podstawę stanowiła ustawa z 1936 r. Dopiero w 1963 r. ustalono ostateczny tekst ZPW i rozesłano członkom Synodu w celu zapoznania się. Na 2. sesji 4. Synodu Kościoła w dniu 26.04.1964 r. odbyło się drugie i trzecie czytanie ZPW. Po kilkugodzinnej dyskusji tekst przyjęto  wraz z poprawkami. W komunikacie Biskupa Kościoła opublikowanego na łamach „Zwiastuna” podano, że w dniu 26.07.1965 r. UdSW uznał jego treść (Zw 1966, nr 1, s. 21), natomiast  jako obowiązujący Synod zatwierdził go dnia 24.10.1965 roku (Zw 1965, nr 24, s. 337). Ze sprawozdania wynika, że przeprowadzono wówczas również wybory do władz Konsystorza i Wydziału Synodalnego. Do Wydziału Synodalnego wybrano: ks. Woldemara Gastpary’ego, ks. Artura Gerwina, Edwarda Głowackiego, B. Heinricha. Zastępcami zostali: ks. Jerzy Sachs, P. Pilch. W skład Konsystorza weszli: ks. Edward Romański, ks. E. Janik, ks. Paweł Kubiczek, F. Fukała, W. Heintze, L. Unicki (Zw 1965, nr 23, s. 317).

Dwutygodnik „Zwiastun” jako organ prasowy KE-A został przez Synod zobowiązany do ogłoszenia drukiem tekstu ZPW, co nastąpiło wraz z numerem pierwszym w 1966 roku. Celem postanowienia było zapoznanie ogółu wiernych z treścią ZPW, ponieważ nastąpiły zmiany w strukturze i organizacji Kościoła: NRK przestała istnieć, zastąpił ją Wydział Synodalny, nastąpiła też reorganizacja w diecezjach. Prawo kościelne przewidywało istnienie parafii jako jednostki administracyjnej diecezji, natomiast dotychczasowe zbory zostały przemianowane w stacje kaznodziejskie. (Zw 1964, nr 12, s. 135; Zw 1965, nr 23, s. 301-303)

Zwierzchnik Kościoła, ks. Andrzej Wantuła w wystąpieniu synodalnym podkreślił znaczenie ustaw kościelnych następująco: „Chociaż regulaminy i ustawy nie zajmują w Kościele centralnego miejsca, to jednak ich rola w jego życiu jest duża. (…) Kościół żyje i rośnie ze Słowa Bożego. Ustawy kościelne mają ten cel i to uzasadnienie, iż ułatwiają Kościołowi spełnienie tego naczelnego zadania.” (KE 1969, s. 47)

Paragraf  2 ówczesnego ZPW (1965) brzmiał: „Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej pod względem administracyjnym stanowi Jednotę, dzielącą się na diecezje, z których każda obejmuje parafie znajdujące się na określonym terytorium” (Zw 1966, nr 1, s. 21). Właśnie do tego paragrafu nawiązał felietonista „Zwiastuna”, ks. Henryk Czembor, który na łamach dwutygodnika w 1979 r. (Zw 1979, nr 19, s. 299) postanowił wyjaśniał czytelnikom, dlaczego dla określenia organizacji kościelnej po drugiej wojnie światowej wybrano nazwę „Jednota”. Według felietonisty wyrażenie to oznacza „jedność całego Kościoła”, a nie związek czy federację szeregu administracyjnie samodzielnych parafii lub dotowanych. Jedność przekłada się na formy działania ogólnokościelnego takie jak: obrady Synodu, ogólnopolska konferencja księży, ogólnopolskie Święto Reformacji Młodych, zjazd Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa (BPGA), ogólnopolskie czasopismo, obozy młodzieżowe. Autor postuluje rozszerzenie oferty dodatkowo o kontakty pozaparafialnych, które motywują i wzmacniają łączność z Kościołem, dają poczucie odpowiedzialności za Jego losy, co z perspektywy czasu stało się możliwe dopiero po transformacji w 1989 roku.

Na zakończenie należy wspomnieć jeszcze o działalności Komisji Liturgicznej Kościoła, której przewodniczącym od 1973 r. był ks. Jan Gross. W 1976 r. na mocy uchwały wydziału synodalnego wprowadzono nowy porządek liturgii nabożeństwa spowiednio-komunijnego formą dostosowany do używanego w Kościołach Luterańskich na świecie, wydrukowany później dwukrotnie w książeczce „Z Biblią na co dzień” (Zw 1993, nr 23, s. 20).

Efektem działań Komisji było również opracowanie i wprowadzenie przez Synod w 1978 r. nowego, sześciorzędowego porządku perykop kazalnych i czytań liturgicznych opartych na starokościelnych perykopach, podawane w „Z Biblią na co dzień”.

Podsumowując działalność Kościoła w latach 1960-1975 na podkreślenie zasługuje fakt włączenia się KE-A w PRL w obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego, co znalazło odbicie w uchwałach Konsystorza, m.in. podjęto decyzje o zebraniu ofiary na rzecz Ogólnopolskiego Funduszu Budowy Szkół i Internatów, wydano cenną publikację zatytułowaną Bibliografia polskich druków ewangelickich Ziem Zachodnich i Północnych za lata 1530-1939 Władysława Chojnackiego (1920-1991), ogłoszoną drukiem przez Wydawnictwo „Zwiastun” w 1966 r., ponadto ukazał się drukiem przekład Nowego Testamentu i ukończono tłumaczenie Starego Testamentu, publikacja szczególnie cenna ze względu luterańskich biblistów będących tłumaczami. W trakcie jesiennej sesji Synodu Kościoła dnia 20.11.1966 r. podjęto uchwałę „o dopuszczeniu do oficjalnego używania w Kościele nowego przekładu Nowego Testamentu”. (KE 1968, s. 37-39).

Stosowna uchwała Konsystorza podjęta dnia 27.01.1966 r. zobowiązywała Wydawnictwo „Zwiastun” do wydania w czerwcu specjalnego numeru pisma poświęconego wspomnianej rocznicy 1000-lecia Polski. (Zw 1966, nr 5, s. 68)

 

Skróty:

SE – „Strażnica Ewangeliczna”

Zw – „Zwiastun”

KE – „Kalendarz Ewangelicki”