Cz. 2: Encyklopedie ogólne.
1. Encyklopedia Samuela Orgelbranda
Samuel Orgelbrand w latach 1859-1868 przy udziale ówczesnego polskiego
środowiska naukowego wydał 28-tomową encyklopedię o nowoczesnym charakterze i
ogromnym znaczeniu dla kultury narodowej. F.M. Sobieszczański w
„Encyklopedii
Powszechnej Orgelbranda” redagował dział geografii, archeologii i
bibliografii pisarzy polskich. Był on redaktorem „Kalendarza” wydawanego przez
Obserwatorium Astronomiczne w Warszawie, należał do komitetu redakcyjnego „Tygodnika
Ilustrowanego”. W latach 1861-1863 pełnił funkcję redaktora „Dziennika
Powszechnego” oraz prezesa Komitetu Cenzorskiego. Hasło
„prassa” wyjaśnia on następująco:
„Od narzędzia najwięcej czynnego przy rozpowszechnieniu dzieł piśmienniczych
za pomocą druku, to jest prassy drukarskiej, nazwano przenośnie skutek, wpływ i
doniosłość tegoż rozpowszechnienia, ogólny zbiór pism drukiem ogłoszonych, a
nadto ruch umysłowy z tych pism pochodzący i wynikający, powszechnem mianem
prassy”[1].
Zastosowanie według autora
metafory nadaje
wyrażeniu wykorzystywanemu
do
tej
pory
do
określenia maszyny drukarskiej nowego znaczenia, pozwala w dalszej części opisu
ogłosić nową definicję:
„wyrażenie to służy do oznaczenia tej części
literatury, która najwięcej zajmuje umysły, podając powszechnemu uznaniu
wiadomości o bieżących wypadkach i czynach w świecie politycznym a także
naukowym, o dziełach i przedsięwzięciach osób i instytucyj wpływających na losy
narodów i społeczeństwa; a objaśniając ich dążności oraz okoliczności
powodujące ich postępowanie, kieruje poniekąd sądem publiczności i wywiera
nieograniczony wpływ na opinię powszechną”[2]. Encyklopedia
Olgerbranda podała nowy kontekst znaczeniowy wyrażenia powstałego na bazie
dotychczasowych znaczeń. Przykład ten uwidacznia semantyczną plastyczność
języka polskiego, która w zależności od zmieniającej się sytuacji pozwala na
wykorzystanie istniejących już słów do nowych potrzeb. Nowe zjawiska społeczne,
w tym wypadku intensywny rozwój czasopiśmiennictwa, spowodował konieczność
poszukiwania nowych rozwiązań językowych, nadając od tego momentu słowu
„prassa” nowe znaczenie, którego pisownia z biegiem czasu uległa modyfikacji
(obecnie: prasa).
Często używanymi od połowy XIX w. w polskim nazewnictwie prasowym
synonimami były wyrazy: pisma czasowe, periodyk, literatura czasowa. Jednak
najtrwalszą formą okazało się wyrażenie „czasopismo”[3].
2. „Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna
Wydawnictwa Gutenberga”
ogłoszona drukiem w I połowie XX stulecia hasło
„prasa”
wyjaśnia
jako „ogół drukiem wyrażanych myśli i poglądów, zwłaszcza tyczących
się spraw publicznych”[4].
Krótką definicję hasła uzupełniają dane historyczne odnoszące się do cenzury
prasowej w poszczególnych krajach, odsyłacz kieruje do hasła
„czasopisma”,
które stanowi merytoryczne i historyczne uzupełnienie poprzedniej definicji:
„druki
periodyczne stale i w regularnych odstępach czasu informują o najważniejszych
wydarzeniach na polu polityki, ekonomii, życia religijnego, nauki, literatury,
sztuki, sportu, mody itp”[5], co
należy uznać za wyjaśnienie skrótowe i ogólne.
3. Aktualizacja encyklopedii Wydawnictwa Gutenberga - 11 tomów.
Po zakończeniu wydawania reprintu encyklopedii Gutenberga w 1998 roku
Wydawnictwo Kurpisz w Poznaniu rozpoczęło druk aktualizacji, której tom 11. w
całości odnosi do mediów. Autor hasła
„prasa drukowana” Józef Skrzypczak
podaje następującą opisową definicję:
„ogół wydawnictw drukowanych
periodycznie i rozpowszechnianych publicznie (gazet, czasopism); obok radia
oraz telewizji stanowi składnik mediów w szerokim znaczeniu; cechy prasy
drukowanej to: periodyczność, publiczne rozpowszech-nianie, aktualność i
wszechstronność treści, nieograniczona możliwość przeka-zania informacji oraz
bezpośrednie przystosowanie do trwałego przechowywania pojedynczych
egzemplarzy”[6]. Podobnie brzmiącą
definicję można znaleźć w
„Popularnej
encyklopedii mass mediów” z 1999 roku
[7].
4. „Wielką powszechną encyklopedię PWN”(1962-1970) - 13 tomów.
W latach 1962-1968 Wydawnictwo PWN wydało 13-tomową
„Wielką powszechną encyklopedię PWN”,
która zawierała obszerne, przeglądowe opracowania haseł, odsyłających do
licznych haseł szczegółowych i słownikowych. Podana tam definicja terminu
„prasa”
w opracowaniu Tadeusza Butkiewicza i Zygmunta Słodkowskiego wyjaśnia, iż jest
to
„ogół druków periodycznych, tj. gazet codziennych i czasopism (zwłaszcza
tygodników) głównie tych, które zajmują się wydarzeniami i problemami życia
politycznego, społecznego, kulturalnego, gospodarczego”[8].
Autorzy odsyłają również do terminów w nazewnictwie prasoznawczym rzadziej
wówczas stosowanych, jak:
„gazeta codzienna” i
„czasopismo”. Następnie
przechodzą do omówienia historycznego począwszy od wynalezienia druku w XV do
XX stulecia w krajach europejskich, pomijając Polskę (historię polskiej prasy
dołączono do hasła ogólnego „Polska”)
[9].
5. „Wielkiej encyklopedii PWN” (2001-2005) - 30 tomów + suplement
Prasoznawca i zarazem historyk specjalizujący się w najnowszej
historii prasy polskiej, Rafał Habielski (ur. 1957) jest autorem hasła „prasa”
w „Wielkiej encyklopedii PWN” wydawanej co dwa miesiące przez Wydawnictwo PWN w
latach 2001-2005. Edycja składa się z trzydziestu tomów, która podają aktualny
stan wiedzy z zakresu wszystkich dziedzin wiedzy, w tym również prasoznawstwa. Uważana
za największą pod względem liczby haseł polską encyklopedię powszechną wydaną
po 1945 r. Wyprzedziła pod tym względem „Wielką Encyklopedię Powszechną PWN” z
lat 1962-1970.
Hasło „prasa” składa się z części terminologicznej, w której autor
podaje opisową definicję o nowym brzmieniu: „ogół druków o charakterze
informacyjnym i regularnej częstotliwości ukazywania się, obejmujący wszystkie
rodzaje periodyków, tj. dzienniki, gazety, tygodniki, miesięczniki, kwartalniki,
półroczniaki, roczniki”[10]. Wymienione
zostają też kryteria wyodrębniające poszczególne gatunki prasy. Mowa o:
kryterium częstotliwości ukazywania się, jakości, nakładzie, zasięgu, wydawcy,
właścicielu, światopoglądzie, tematyce, adresacie i funkcji społecznej. Część
historyczna na tle przemian epokowych przedstawia ogólną syntezę prasy
europejskiej i światowej. W powyższej encyklopedii figuruje również krótkie
wyjaśnienie hasła „czasopismo” w brzmieniu: „wydawnictwo ciągłe,
ukazujące się nie częściej niż dwa razy w tygodniu, odznaczające się
różnorodnością treści i autorów w obrębie zeszytu oraz w kolejnych zeszytach”[11].
[1] Prassa i prawodawstwo prassowe, [w:] Encyklopedyja powszechna (Polk.-Realne
szkoły i nauki.), t. 21, Warszawa, nakład, druk i własność S. Olgerbranda,
1865, reprint Warszawa 1984, s. 515.
[3] W.
Pisarek, Słownik terminologii medialnej, pod red. W. Pisarka, Warszawa 2006, s. 25-26.
[4] Prasa, [w:] Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna Wydawnictwa
„Gutenberga”, t. 14, Kraków, reprint:
Warszawa 1995, s. 98.
[5] Czasopisma, [w:] Wielka ilustrowana encyklopedia…, dz. cyt., t. 3, s. 216.
[6] Prasa drukowana, [w:] Aktualizacje
encyklopedyczne, Poznań Wydawnictwo Kurpisz, t. 11, s. 199.
[7] Prasa drukowana, [w:], Popularna encyklopedia mass mediów, J.
Skrzypczak (red.), Poznań 1999,
s. 426-427.
[8] T.
Butkiewicz, Z. Słomkowski, Prasa,
[w:] Wielka encyklopedia powszechna PWN,
B. Suchodolski (red.), Warszawa 1967, t. 9, s. 392.
[9] Z.
Słomkowski, Polska – prasa, [w: Wielka encyklopedia powszechna PWN, B.
Suchodolski (red.), Warszawa 1967] Wielka
encyklopedia powszechna PWN, B. Suchodolski (red.), Warszawa 1967, t. 9, s.
218-224.
[10] R.
Habielski, Prasa, [w:] Wielka encyklopedia PWN, J. Wojnowski
(red.), Warszawa 2004, t. 22, s. 234-235.
[11] Czasopismo, [w:] Wielka encyklopedia PWN, J. Wojnowski (red.), t. 6, Warszawa 2002, s. 327.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz