W ogrodzie wielobarwnej Jesieni...

Liście jesienne leżą po brzegach dróg,

mieniąc się jedną połową tęczy. 
Wyglądają jak rozsypane róże wszelkich barw.

(Maria Jasnorzewska Pawlikowska)

Jak nie kochać jesieni, jej barw purpurowych,
Szarych, żółtych, czerwonych, srebrnych,    szczerozłotych.
Gdy białą mgłą otuli zachodzący księżyc,
Kojąc w twym słabym sercu, codzienne zgryzoty.

(Tadeusz Wywrocki)

Jesień mnie cieniem zwiędłych drzew dotyka,

Słońce rozpływa się gasnącym złotem.

Pierścień dni moich z wolna się zamyka,

Czas mnie otoczył zwartym żywopłotem

(Leopold Staff)

Spróbuj pokochać jesień

z niesamowitymi urokami

Spójrz ile piękna niesie

obdarzając cię nowymi dniami.

(Tadeusz Karasiewicz)

Cele i zadania prasy ewangelickiej

Słowa Jezusa Chrystusa: „Idąc na cały świat, głoście Ewangelię wszystkiemu stworzeniu” (Mk 16,15) – Kościół chrześcijański postrzega jako cel strategiczny swego istnienia, działania misyjnego i duszpasterskiego. Proklamując Dobrą Nowinę o zbawieniu w Jezusie Chrystusie, Kościół wskazuje człowiekowi właściwą drogę życia zgodną z Bożymi nakazami. We wczesnym chrześcijaństwie realizacja posłannictwa następowała głównie przez słowo mówione, które w pewnym momencie dziejowym zostało uzupełnione kolejno przez rękopiśmienne, drukowane, obecnie elektroniczne, co stopniowo zwielokrotniało możliwość przekazywania prawd wiary i nauki Kościoła szerokiemu gronu odbiorców. Pierwsze gazety i czasopisma powstawały w XIX wieku jako wynik złożonego procesu, w wyniku którego został założony „Zwiastun Ewangeliczny” przez ks. Leopolda Otto. Kolejny zwrot w dziedzinie mediów nastąpił na przełomie XX/XXI wieku, kiedy rozpowszechnił się Internet. propagujący cyfrowe wersje drukowanych czasopism.[1]

Eksperci UNESCO skupieni w Komisji ds. Polityki i Planowania w zakresie komunikowania przedstawili następującą listę zadań prasy:

(1) informowanie, w którym informacja jest czytelna i użyteczna dla odbiorcy,
(2) socjalizowanie i integrowanie – tworzy warunki do uczestnictwa z życiu społecznym,
(3) zachowanie tradycji, wartości kulturalnych, stosowanie innowacji,
(4) funkcje kulturalne, rekreacyjne i rozrywkowe,
(5) pośredniczenie między państwem a społeczeństwem i odwrotnie,
(6) upowszechnianie wiedzy i kształtowanie systemu wartości,
(7) zaangażowanie w życie społeczno-gospodarcze,
(8) zadania logistyczne[2].

Wymienione wyżej zadania odnoszą się do prasy w sensie ogólnym, tzn. dotyczą wszystkich jej kategorii niezależnie od instytucji sprawczej i odbiorcy.

Zadania Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego skupiają się w trzech płaszczyznach życia kościelnego (duszpasterska, diakonijna, ewangelizacyjno-misyjna), co wynika ze struktury, organizacji oraz form obecności Kościoła w życiu społecznym.

Płaszczyzna duszpasterska. Przez duszpasterstwo Kościół ewangelicki określa zorganizowaną działalność, której celem jest troska o odnowę życia chrześcijańskiego i zbawienie wiernych. Do podstawowych form pracy duszpasterskiej należy zwiastowanie Słowa Bożego, sprawowanie i udzielanie Sakramentów, nauczanie katechetyczne, praca misyjna i charytatywna, rozmowy duszpasterskie, działania ekumeniczne, itd. W jej obrębie wyróżniono również duszpasterstwa środowiskowe, obejmujące służby specjalne (wojsko, policja, pożarnictwo, szpital, więzienie itd.), duszpasterstwo rodzin, dzieci, młodzieży, dorosłych, chorych i niepełnosprawnych i in. Coraz większą rolę odgrywa też duszpasterstwo indywidualne.[3]

Płaszczyzna diakonijna. Diakonia stanowi formę działania Kościoła realizowaną poprzez służbę skierowaną do wszystkich ludzi potrzebujących pomocy, która angażuje się we współpracę z różnymi instytucjami na szczeblu krajowym, międzynarodowym i ekumenicznym. Służba diakonijna działa sprawnie tylko wówczas, gdy jest działalnością zorganizowaną administracyjnie i organizacyjnie. Do jej zadań należy:

(1) rozpoznawanie potrzeb,
       (2) wspieranie działalności charytatywnej diecezji i parafii,
       (3) realizacja programów i różnych akcji,
       (4) opracowywanie projektów,
       (5) organizowanie współpracy z organizacjami i instytucjami społecznymi i państwowymi,
          fundacjami,
       (6) prowadzenie szkoleń wolontariuszy i współpracowników[4].

Płaszczyzna ewangelizacyjno-misyjna. Prowadzona przez Kościół misja wewnętrzna i zewnętrzna realizowana jest za pomocą różnych form duszpasterskich, jak: organizowane spotkań, konferencji, akcji ewangelizacyjnych, katechizacji, nabożeństw ekumenicznych, działań charytatywnych, na rzecz kultury i środowiska społecznego, jak również szkolenie i promowanie wolontariatu, prowadzenie działalności wydawniczej i medialnej na terenie Polski w ramach Kościoła ewangelickiego. Działania prowadzone przez CME przyjęły formę szkoły biblijnej, duszpasterstw małżeństw, kobiet, dzieci i godzin biblijnych[5].

Analiza związków i zależności pomiędzy wskazanymi wyżej płaszczyznami pozwala wnioskować o zadaniach stawianych przez Kościół wobec prasy, sposobach działania redakcji i jej miejscu w ogólnym układzie współzależności zadaniowych i organizacyjnych Kościoła. Typologia prasy ewangelickiej wskazuje istnienie różnorodnych podmiotów kościelnych zajmujących się wydawaniem prasy w wersji drukowanej i/lub elektronicznej (Wydawnictwo „Augustana”, CME, Diakonia, PTE, SKiK, diecezja, parafia, fundacja). Realizacja wytyczonych wspólnie celów strategicznych i zadań jest możliwa tylko wówczas, gdy jest zagwarantowany dostęp do informacji z różnych źródeł, istnieje możliwość ich publikowania oraz komentowania, w gromadzeniu materiałów do publikacji uczestniczy zespół osób. Media kościelne wykorzystują zasadę, według której każdy ewangelik ma wolny dostęp do czasopism wydawanych przez Kościół, którego jest członkiem. Za całokształt działań odpowiedzialny jest jednak zespół redakcyjny czasopisma z redaktorem naczelnym.

Po 1989 r. rozwiązaniu uległy instytucje represji. Sejm przyjął ustawę o stosunku Państwa do Kościołów różnych wyznań. Przed czasopismami wyznaniowymi (i nie tylko) otworzyła się możliwość kształtowania nowego sposobu widzenia rzeczywistości, komentowania zjawisk społecznych (kościelnych). Nowy wizerunek prasy religijnej stworzył płaszczyznę umożliwiającą przezwyciężanie podziałów światopoglądowych oraz umocnił poczucie tożsamości wyznaniowej[6]. Media wyznaniowe współdziałają w budowaniu braterstwa pomiędzy ludźmi, wskazują wspólną dla wszystkich chrześcijan nadzieję zbawienia i życia wiecznego w Jezusie Chrystusie. Współczesnemu człowiekowi zagraża utrata pozytywnych wzorców, widoczna w kryzysie wartości, upadku moralnym oraz braku sensu i celu życia, dlatego zadaniem prasy kościelnej jest propagowanie zasad etycznych i moralnych opartych w Słowie Bożym oraz napiętnowanie negatywnych postaw (dyskryminacja, rasizm, nietolerancja religijna, niesprawiedliwość społeczna), przeciwdziałanie wszelkim patologiom społecznym. Pozytywne i negatywne zachowania człowieka jako jednostki i grupy społecznej są dla prasy wyznaniowej szczególnym polem oddziaływania religijnego, dlatego ewangelickie czasopisma zajmują pod tym względem szczególne miejsce. Przyjęty zakres zadań czyni prasę trybunem społeczności luterańskiej, żyjącej w diasporycznym rozproszeniu, pod wzrastającą presją Kościoła dominującego.

R. Kowalczyk zaproponował listę zdań prasy, w którą wpisują się luterańskie periodyki, Badacz podkreśla pozytywną rolę prasy na płaszczyźnie budowania tożsamości, podmiotowości i integracji społecznej[7].

Do zadań ewangelickich czasopism zalicza się:

(1) dostarczenie wiedzy konfesyjnej, użytecznych porad i wskazówek potrzebnych w codziennym życiu chrześcijanina (funkcja poznawcza);

(2) propagowanie chrześcijańskich wartości i wzorców postępowania zgodnych z nakazem Chrystusa (funkcja socjalizacyjna);

(3) przygotowanie młodych odbiorców do życia w Kościele i z Kościołem, dostarczanie dorosłym wiedzy wspomagającej i ukierunkowującej wychowanie dzieci i młodzieży, obiektywne zapoznawanie z toczącym się dialogiem ekumenicznym, poglądem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego na problematykę ekumeniczną, (funkcja edukacyjna);

(4) odzwierciedlanie indywidualnych losów ludzkich, wskazanie możliwości wyjścia z trudnej sytuacji życiowej, daje poczucie wspólnoty z osobami podobnie przeżywającymi (funkcja    terapeutyczna i kompensacyjna);

(5) integrowanie środowiska ewangelickiego, wzmacnianie tożsamości wyznaniowej, dostarczenie wspólnych przeżyć, podejmowanie działań o charakterze ekumenicznym i budowanie wzajemnego porozumienia, koordynowanie rozproszonych, indywidualnych przedsięwzięć (funkcja społeczna);

(6) kształtowanie poglądów i opinii (funkcja opiniotwórcza);

(7) inspirowanie do życia w poczuciu wartości chrześcijańskich opartych na Słowie Bożym, pobudzanie do aktywności i zaangażowania w życie kościelne (funkcja motywacyjna);

(8) promowanie, wspieranie, prezentowanie na forum ogólnokościelnym lokalnych przedsięwzięć ewangelickich na rzecz kultury, umożliwienie osobom uzdolnionym publicznej prezentacji własnej twórczości, ukazywanie różnorodnych dóbr kultury (funkcja kulturalna);

(9) podawanie do publicznej wiadomości wydarzeń ogólnokościelnych, diecezjalnych i parafialnych, przekazywanie wiadomości urzędowych, oświadczeń, stanowisk i opinii władz Kościoła (funkcja informacyjna);

(10) dokumentowanie życia religijnego, społecznego oraz jego różnorodnych przejawów (funkcja dokumentacyjna);

(11) dostarczanie miejsca dla reklam, ogłoszeń (funkcja reklamowo-ogłoszeniowa);

(12) kształtowanie wśród odbiorców popytu na reklamowany towar i usługi (funkcja ekonomiczna).

Zadania czasopism ewangelickich sprzyjają rozpowszechnianiu pozytywnych wartości chrześcijańskich. Odczytane przez pryzmat transformacji, wytyczają prasie szczególne posłannictwo. Będąc wizualnym efektem tych przemian bez przeszkód mogą realizować swe zadania. Dostęp do informacji i możliwość ich kompletnego drukowania sprawia, że podawane wiadomości są prawdziwe, obiektywne, pomagają człowiekowi oderwać się od niewiedzy, uprzedzeń; zewnętrzna i wewnętrzna zawartość w sensie ogólnym i wyznaniowym oddziałuje na świadomość społeczną[8].

Fachowość i doświadczenie zawodowe redaktorów decyduje o kształcie i poczytności redagowanych pism. Dobra znajomość kręgu czytelniczego pisma, którym w przypadku Kościoła są jego wyznawcy i osoby zainteresowane, pozwala precyzyjnie określić preferowane treści, więź emocjonalną z wyznaniem, zajmowane miejsce w społeczności i potrzeby uczestnictwa w życiu religijnym. Umożliwia też porównanie opinii i poglądów, a przede wszystkim zabiega o dogmatyczny i eklezjalny wymiar zgodny z założeniami reprezentowanego Kościoła.

---

[1] M. Stapowicz, Cechy formalne czasopism internetowych w odniesieniu do analogicznych publikacji drukowanych, Warszawa 2000, s. 5-8.

[2] O mediach i języku, W. Pisarek (red.), Kraków 2007, s. 41.

[3] Opracowano na podstawie: www.luteranie.pl (2012.09.10).

[4] A. Godfrejów-Tarnogórska (oprac.), Diakonia Polska. Katalog 2009, D. Lukas (red.), Warszawa 2009.

[5] Opracowano na podstawie materiałów promocyjnych: Ludzie to Boża metoda wydawanych przez CME.

[6] M. Nieć, Komunikowanie społeczne…, dz. cyt.,   s. 240-250.

[7] R. Kowalczyk, Media lokalne w Polsce, Poznań 2008, t. 1, s. 379-389.

[8] W. Chorązki, Polskie media lokalne i sublokale 1989-1999, ZP 1999, nr 1/2, s. 59-63.

Typologia prasy ewangelickiej

 Istotnym problemem badawczym jest ustalenie ogółu ewangelickich tytułów prasowych funkcjonujących na terenie RP w XXI w., ponieważ Kościół Ewangelicko-Augsburski nie prowadzi ich rejestru, a po 1989 r. nastąpił wyraźny ilościowy rozwój prasy ewangelickiej. Dlatego też przeprowadzona poniższa klasyfikacja jest tylko próbą usystematyzowania ogółu ukazujących się tytułów oraz tych, które z pewnych przyczyn zaprzestano wydawać, a mogą służyć jako przykład. Analiza polskich publikacji prasoznawczych wskazuje istnienie szeregu kryteriów stosowanych w typologii prasy, opracowanych m.in. przez S. Dzikiego i Aleksandrę Garlicką[1].

Typologia prasy w ujęciu S. Dzikiego oznacza „systematyzujący zabieg, którego celem jest fizyczne wyodrębnienie (wyróżnienie) z ogólnej grupy wytworów drukowych szczegółowych podgrup (wydawnictw zwartych ciągłych, periodyków, czasopism specjalnych oraz czasopism treści ogólnej czyli prasy) i opisanie ich zewnętrznej struktury (poprzez porównywanie wyodrębnionych podgrup według ich cech) jako zjawiska widzianego przede wszystkim oczyma bibliografa”[2]. Podane kryteria podziału prasy wśród dziewięciu grup na ósmym miejscu wymieniają „prasę związków wyznaniowych”. W jej obrębie autor wyróżnia dwie podgrupy dotyczące prasy katolickiej zależnej i niezależnej od władzy kościelnej, prasę o orientacji ekumenicznej, prasę związków wyznaniowych o orientacji chrześcijańskiej (wszystkie Kościoły, w tym również Kościół Ewangelicko-Augsburski) i niechrześcijańskiej, oraz zrzeszeń religijnych (oprócz Kościoła rzymskokatolickiego, którą wcześniej potraktował oddzielnie)[3]. Autor opracował również zestaw trzynastu uniwersalnych kryteriów odnoszących się do prasy; są to:
    (1) status organizacyjno-instytucjonalny,
    (2) spełniane funkcje,
    (3) treść,
    (4) odbiorca,
    (5) zasięg,
    (6) częstotliwość,
    (7) nakład,
    (8) status prawny,
    (9) status ekonomiczny,
    (10) język,
    (11) format i objętość,
    (12) cena
    (13) sposób powielania[4].

Niemieckojęzyczna literatura przedmiotu podaje, iż prasa ewangelicka służy do ukierunkowanego wyznaniowo kształtowania poglądów, obejmuje wszystkie konfesyjno-kościelne czasopisma o wyraźnie ewangelickim charakterze. Na gruncie polskim brak publikacji zajmującej się omówieniem powyższego zagadnienia. Po raz pierwszy Gerhard Kauffmann i August Hinderer w Handbuch der evangelischen presse[5] w okresie międzywojennym opisali stan ewangelickiej prasy w Niemczech, jak również opracowali jej wewnątrzkościelną typologię. Focko Lüpsen, założyciel tygodnika „Unsere Kirche” i biuletynu informacyjnego „Evengelische Welt”, przedstawił w 1950 r. typologię istniejących wówczas periodyków, w której zastosował kryteria według zawartości publicystyczno-funkcyjnej prasy[6].

Typologia prasy ewangelickiej w Polsce na przełomie XX/XXI wieku przedstawia się następująco:

1. Czasopisma teologiczne i katechetyczne:

     ·   teologiczno-naukowe („Rocznik Teologiczny ChAT”, „Gdański Rocznik Ewangelicki”),

        ·   popularno-teologiczne („Studia Humanistyczno-Teologiczne”),

        ·   czasopisma dla duchowieństwa i katechetów („Teologia i Ambona”).

2.      Czasopisma urzędowe i informatory („BIK – Biuletyn Informacyjny Kościoła”, „SF – Serwis Faksowy KEA”),

3.      Czasopisma kościelne, tożsame z ich zasięgiem:

          ·   Ogólnopolskie, obejmują swym zasięgiem wszystkich wyznawców w danym kraju oraz poza jego granicami, o ile odbiorca posługuje się językiem polskim („Zwiastun Ewangelicki”, „Przegląd Ewangelicki”, „Kalendarz Ewangelicki”),
    ·   diecezjalne, dotyczą z reguły jednej diecezji, sporadycznie przekraczają jej granice („Ewangelik” – kwartalnik diecezjalny diecezji katowickiej, „Diaspora” – diecezja pomorsko-wielkopolska, „Rocznik Diecezjalny” – diecezja wrocławska),

        ·   międzyparafialne współwydawane przez kilka sąsiadujących ze sobą parafii ewangelickich („Luteranin” – parafia w Wiśle, Istebnej, Malince, Czarnem, Jaworniku, „Z życia i wiary­” – Jaworze, Jasienica i Świętoszówka, „Ewangelik Pszczyński” – Pszczyna i Studzionka, „Ewangelicki Przegląd Międzyparafialny” Katowice-Szopienice, Mysłowice, Lędziny, Hołdunów, Sosnowiec, „Głos Parafialny” – Ustroń, Bładnice, Dobka-Polana)
    ·   czasopisma parafialne, których zasięg ogranicza się do jednej parafii i jej filiałów („Wiadomości Wyższobramskie” – PEA w Cieszynie wraz z filiałami w Bażanowicach, Hażlachu, Marklowicach, Puńcowie), „Posłaniec” – Międzyrzecze, „Rybak” – Radom, „Nasza Gazetka” – Goleszów),
    ·   informatory parafialne („Ewangelik Opolski” – Opole, „Informator Parafialny” – Katowice, „Informator Parafialny” – Gliwice, Pyskowice).

4.    Czasopisma społeczno-kulturalne („Myśl Protestancka”, „Słowo i Myśl”),

5.    Czasopisma misji wewnętrznej („Warto”, obecnie tylko wersja elektroniczna),

6.    Czasopisma duszpasterstw środowiskowych („Wiara i Mundur”),

7.   Czasopisma dla dzieci i młodzieży („Przyjaciel Dzieci” dodatek do „Zwiastuna Ewangelickiego”, „F1 – pierwsza pomoc”),

8.    Czasopisma ekumeniczne („Studia i Dokumenty Ekumeniczne”).

W odniesieniu do typologii prasy ewangelickiej przydatne będą kryteria podane przez S. Dzikiego[7], które pozwalają porządkować klasyfikowany materiał prasowy ewangelików pod względem instytucjonalno-funkcjonalnym i treściowym uwzględniającym krąg odbiorców oraz zasięg, w którym na uwagę zasługują:

Kryteria spełnianych funkcji:

    · informacyjne („Luteranin”, „Z życia i wiary”­, „Ewangelik Pszczyński”, „Wiadomości Wyższobramskie”),

  ·   publicystyczno-informacyjne („Zwiastun Ewangelicki”),
  ·   publicystyczne („Przegląd Ewangelicki”),
  ·   społeczno-kulturalne („Myśl Protestancka”),
  ·   naukowe („Rocznik Teologiczny ChAT”, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, „Studia Humanistyczno-Teologiczne”)

Zakres tematyczny:

    ·   teologiczno-naukowy („Rocznik Teologiczny ChAT”),
    ·   religijno-społeczny („Zwiastun Ewangelicki”),
    ·   społeczno-kulturalny („Myśl Protestancka”),
    ·   misyjno-ewangelizacyjny („Warto”),
    ·   ekumeniczny („Studia i Dokumenty Ekumeniczne”).

Częstotliwość ukazywania się:

  · dwutygodniki, tygodników pośród czasopism ewangelickich w Polsce nie zarejestrowano („Zwiastun Ewangelicki”),
     ·   miesięczniki („Wiadomości Wyższobramskie”),
     ·   dwumiesięczniki („Wiara i Mundur”)
  · kwartalniki („Ewangelik”, „Przegląd Ewangelicki”, „Nasza Gazetka”, „Głos Parafialny”, „Luteranin”, i in.),
     ·   półrocznik („Rocznik Teologiczny ChAT”),
     ·   roczniki („Kalendarz Ewangelicki”, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, „Rocznik Diecezjalny”)
     ·   nieregularnie, kilka razy w roku („Ewangelik Pszczyński”)

Wydawca:

   ·   wydawnictwo powołane przez KEA (Wydawnictwo „Augustana” w Bielsku-Białej),
 · wydawnictwo parafialne (Wydawnictwo „Luteranin” w Wiśle, Wydawnictwo „Ewangelik Pszczyński” w Pszczynie)
    ·   stowarzyszenie (PTEw w Poznaniu – „Słowo i Myśl”),
    ·   fundacja (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej w Katowicach – „Myśl Protestancka”),
    ·   instytucja kościelna (Instytut Matki Ewy w Katowicach – „Ewangelik”)
    ·   organizacja ekumeniczna (PRE – „Studia i Dokumenty Ekumeniczne”),
    ·   duszpasterstwo środowiskowe (EDW – „Wiara i Mundur”)

Dostępność:

    ·   ogólnodostępna, np. w Empiku („Warto”),
    ·   dostępna w prenumeracie („Zwiastun Ewangelicki”),
    ·   rozprowadzane przez kolporterów parafialnych („Wieści Wyższobramskie”, „Nasza Gazetka”),
  · kolportowana przez wydawcę do parafii lub indywidualnych odbiorców w kraju i za granicą, („Słowo i Myśl”, „Zwiastun Ewangelicki”)

   ·   dostępna tylko w Internecie ("Warto")

Wyróżnić należy jeszcze wskaźnik techniki druku (drukarnia, kserokopie), obecności na łamach wypowiedzi obrazowych (czarno-białe, kolorowe, czarno-biała ilustracja, kolorowa ilustracja, mieszane), statusu ekonomicznego (płatna, darmowa), które pełnią rolę poznawczą i są istotne w badaniach prasoznawczych, natomiast ze względów praktycznych istotne znaczenie typologiczne mają wskaźniki dotyczące funkcji, odbiorcy, zasięgu, częstotliwości, nakładu. W opinii S. Dzikiego wszystkie są jednakowo ważne i trudno przeprowadzić ich jednoznaczną hierarchizację[8].

 

---

[1] S. Dziki, Wstęp do typologii współczesnej prasy, Kraków 1989; Tenże, Próba skonstruowania schematu ogólnej typologii prasy, „Zeszyty Prasoznawcze” 1970, nr 4, s. 5-20; A. Garlicka, Terminologia polska stosowana w badaniach nad historią czasopiśmiennictwa, [w:] Metody i techniki badawcze w prasoznawstwie, Warszawa 1969, t. 1, s. 245-269.

[2] S. Dziki, Próba skonstruowania…, dz. cyt., s. 6.

[3] S. Dziki, Wstęp do typologii…, dz. cyt., s. 36-37.

[4] Tamże, s. 28-29.

[5] G. Kauffmann, A. Hinderer, Handbuch der evangelischen presse, Leipzig 1929.

[6] F. Lüpsen, Der Weg der kirchlichen Pressearbeit von 1933 bis 1950, Gütersloh, C. Bertelsmann, 1950.

[7] Zob.: S. Dziki, Wstęp do typologii…, dz. cyt., w różnych miejscach.

[8] Zob.: Tamże, s. 29.

Barwy jesieni

Prasa ewangelicka (luterańska)

Autorzy hasła „ewangelickie czasopisma” w Encyklopedii katolickiej, ks. W. Gastpary i Maria Kunowska-Porębna, uważają, że są to „periodyki wydawane dla duchowieństwa i wiernych Kościołów ewangelickich (ewangelicko-augsburskiego i ewangelicko-reformowanego) przez instytucje kościelne i zborowe w celach informacyjnych, duszpasterskich, oświatowych i wychowawczych”[1]; podają również w zarysie historię prasy obu Kościołów począwszy od pierwszych inicjatyw wydawniczych w XVII w. do II połowy XX w. oraz ich problematykę.

O religijnym charakterze czasopisma decyduje rodzaj stosowanego nazewnictwa w tytule i treści oraz instytucja sprawcza i adresat. Obecny podrozdział koncentruje się wokół zagadnień związanych z czasopiśmiennictwem sensu stricto ewangelickim, to jest luterańskim. Do końca XX w. jedynie Encyklopedia katolicka zamieściła krótką definicję czasopisma ewangelickiego wraz z historią[2]. 

Dla dalszej refleksji nad terminologią ważne jest zwrócenie uwagi na miejsce Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, jego mniejszościowy, diasporyczny charakter, osobowość prawną regulowaną wewnętrznie przez Zasadnicze Prawo Wewnętrzne[3] i zewnętrznie – ustawą pomiędzy Kościołem a Państwem[4]. Władzą ustawodawczą jest Synod Kościoła, a wykonawczą Konsystorz, a na czele Kościoła stoi biskup. Terytorium kraju podzielone jest na 6 diecezji z biskupami diecezjalnymi na czele, przy czym ich jednostką administracyjną jest parafia. W ramach Kościoła działają organizacje, stowarzyszenia i instytucje kościelne, których działalność regulują m.in. statuty.[5] Ewangelicka prasa jest ważnym czynnikiem organizacyjno-ideowym integrującym wyznawców rozproszonych wśród większości religijnej, która wspomaga działanie ewangelizacyjno-misyjne oraz diakonijne Kościoła. W zależności od instytucji sprawczej posiada zasięg ogólnokrajowy, diecezjalny, parafialny, uwarunkowany działalnością właściwych jej agend kościelnych.

      Zjawisko czasopiśmiennictwa ewangelickiego zrodziło się w obrębie Kościoła ewangelickiego w Polsce już w XIX wieku w wyniku przemian historycznych, ogólnospołecznych, rozwoju techniki (Ks. Otto i "Zwiastun Ewangeliczny"). Inicjatorami byli i są duchowni oraz osoby świeckie. Wzmożony ruch na tym polu odnotowano po 1989 roku, tj. w wyniku transformacji ustrojowej. Czasopisma te przekazywały odbiorcom wyznania ewangelickiego (i nie tylko) treści konfesyjne, historyczne, informacyjne. Ze względu na taką zawartość prasę ewangelicką należy zaliczyć do grupy czasopism wyznaniowych.

Prasa ewangelicka to określenie ogólne, obejmujące całościowo czasopisma redagowane i wydawane przez KEA z uwzględnieniem wszystkich agend kościelnych (Wydawnictwo „Augustyna”, PTEw, SKiK, CME, urzędy diecezjalne, parafialne i in.). Czasopisma te to grupa wydawnictw ciągłych o szerokim spektrum tematycznym, których profil jest uzależniony z jednej strony od zasad konfesyjnych, a z drugiej strony od potrzeb religijnych wyznawców, uwzględniających aktualne warunki życia społecznego, politycznego, kulturalnego.

Czasopisma ewangelickie to także zespół publikacji cyklicznych, przeznaczonych dla określonych wyznaniem czytelników, co zaznacza się w tytule lub podtytule, artykułach programowych i konfesyjnych, sposobie ujęcia myśli, strukturze, grafice, słownictwie, a które zakładają również wywołanie zmiany postawy życiowej u odbiorcy.

Zasadniczymi cechami ewangelickich wydawnictw periodycznych różnicującymi je z podobnymi wydawanymi przez pozostałe Kościoły są:
(1) częstotliwość ukazywania się (dwutygodnik, miesięcznik, dwumiesięcznik, kwartalnik, rocznik),
(2) charakter czasopisma (społeczno-religijny, luterański),
(3) ogólnodostępność dla wyznawców KEA i osób zainteresowanych,
(4) niekomercyjność,
(5) zaangażowanie ekumeniczne;
(6) brak zaangażowania politycznego, ale akcentowanie patriotyzmu lokalnego i ogólnonarodowego,
(7) niezależność (współpracuje ze wszystkimi agendami kościelnymi i pozakościelnymi działającymi na terenie objętym zainteresowaniem danego czasopisma).

Z uwagi na to, iż w Polsce przeważa wyznanie rzymskokatolickie i prasa tego Kościoła jest najliczniej reprezentowana, zdefiniowanie cech prasy ewangelickiej jest ważne i pozwala wyodrębnić omawianą grupę z ogółu środków masowego przekazu oraz traktowanie jej jako pełnowartościowego narzędzia komunikacji społecznej Kościoła. Wyróżnienie to ma również znaczenie praktyczne, pozwala wskazanemu Kościołowi realizować misyjno-ewangelizacyjne zadania, co ma szczególne znaczenie w sytuacji rozproszenia terytorialnego wyznawców. Podkreślić należy rolę słowa drukowanego jako jeden ze sposobów realizacji posłannictwa w społeczeństwie. Prasa ewangelicka na przestrzeni dziejów przechodziła liczne przeobrażenia. Sytuacja społeczno-polityczna po 1989 r. nałożyła na prasę mniejszości wyznaniowej szczególną odpowiedzialność wobec odbiorców, co widoczne jest na przykładzie „Zwiastuna Ewangelickiego”. Twórcze uczestniczenie w przemianach decyduje o atrakcyjności i randze pisma, co wymaga od redaktorów zaangażowania, ciągłego osobistego rozwoju oraz doskonalenia warsztatu pracy.

---

[1] W. Gastpary, M. Kunowska-Porębna, Ewangelickie czasopisma, EK, t. 4, szp. 1389.

[2] W. Gastpary, M. Kunowska-Porębna, Ewangelickie…, dz. cyt., szp. 1389.

[3] Zbiór przepisów prawnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Bielsko-Biała 2000 ze zmianami.

[4] Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, Dz. U. 1994, nr 73, poz. 323 ze zmianami.

[5] Zob.: J. Szarek, J. Gross, Struktura oraz życie współczesne Kościoła, [w:] Świadectwo wiary i życia. Kościół luterański w Polsce wczoraj i dziś, J. Below, M. Legendź (red.) Bielsko-Biała 2004, s. 8-31.