Typologia prasy ewangelickiej

 Istotnym problemem badawczym jest ustalenie ogółu ewangelickich tytułów prasowych funkcjonujących na terenie RP w XXI w., ponieważ Kościół Ewangelicko-Augsburski nie prowadzi ich rejestru, a po 1989 r. nastąpił wyraźny ilościowy rozwój prasy ewangelickiej. Dlatego też przeprowadzona poniższa klasyfikacja jest tylko próbą usystematyzowania ogółu ukazujących się tytułów oraz tych, które z pewnych przyczyn zaprzestano wydawać, a mogą służyć jako przykład. Analiza polskich publikacji prasoznawczych wskazuje istnienie szeregu kryteriów stosowanych w typologii prasy, opracowanych m.in. przez S. Dzikiego i Aleksandrę Garlicką[1].

Typologia prasy w ujęciu S. Dzikiego oznacza „systematyzujący zabieg, którego celem jest fizyczne wyodrębnienie (wyróżnienie) z ogólnej grupy wytworów drukowych szczegółowych podgrup (wydawnictw zwartych ciągłych, periodyków, czasopism specjalnych oraz czasopism treści ogólnej czyli prasy) i opisanie ich zewnętrznej struktury (poprzez porównywanie wyodrębnionych podgrup według ich cech) jako zjawiska widzianego przede wszystkim oczyma bibliografa”[2]. Podane kryteria podziału prasy wśród dziewięciu grup na ósmym miejscu wymieniają „prasę związków wyznaniowych”. W jej obrębie autor wyróżnia dwie podgrupy dotyczące prasy katolickiej zależnej i niezależnej od władzy kościelnej, prasę o orientacji ekumenicznej, prasę związków wyznaniowych o orientacji chrześcijańskiej (wszystkie Kościoły, w tym również Kościół Ewangelicko-Augsburski) i niechrześcijańskiej, oraz zrzeszeń religijnych (oprócz Kościoła rzymskokatolickiego, którą wcześniej potraktował oddzielnie)[3]. Autor opracował również zestaw trzynastu uniwersalnych kryteriów odnoszących się do prasy; są to:
    (1) status organizacyjno-instytucjonalny,
    (2) spełniane funkcje,
    (3) treść,
    (4) odbiorca,
    (5) zasięg,
    (6) częstotliwość,
    (7) nakład,
    (8) status prawny,
    (9) status ekonomiczny,
    (10) język,
    (11) format i objętość,
    (12) cena
    (13) sposób powielania[4].

Niemieckojęzyczna literatura przedmiotu podaje, iż prasa ewangelicka służy do ukierunkowanego wyznaniowo kształtowania poglądów, obejmuje wszystkie konfesyjno-kościelne czasopisma o wyraźnie ewangelickim charakterze. Na gruncie polskim brak publikacji zajmującej się omówieniem powyższego zagadnienia. Po raz pierwszy Gerhard Kauffmann i August Hinderer w Handbuch der evangelischen presse[5] w okresie międzywojennym opisali stan ewangelickiej prasy w Niemczech, jak również opracowali jej wewnątrzkościelną typologię. Focko Lüpsen, założyciel tygodnika „Unsere Kirche” i biuletynu informacyjnego „Evengelische Welt”, przedstawił w 1950 r. typologię istniejących wówczas periodyków, w której zastosował kryteria według zawartości publicystyczno-funkcyjnej prasy[6].

Typologia prasy ewangelickiej w Polsce na przełomie XX/XXI wieku przedstawia się następująco:

1. Czasopisma teologiczne i katechetyczne:

     ·   teologiczno-naukowe („Rocznik Teologiczny ChAT”, „Gdański Rocznik Ewangelicki”),

        ·   popularno-teologiczne („Studia Humanistyczno-Teologiczne”),

        ·   czasopisma dla duchowieństwa i katechetów („Teologia i Ambona”).

2.      Czasopisma urzędowe i informatory („BIK – Biuletyn Informacyjny Kościoła”, „SF – Serwis Faksowy KEA”),

3.      Czasopisma kościelne, tożsame z ich zasięgiem:

          ·   Ogólnopolskie, obejmują swym zasięgiem wszystkich wyznawców w danym kraju oraz poza jego granicami, o ile odbiorca posługuje się językiem polskim („Zwiastun Ewangelicki”, „Przegląd Ewangelicki”, „Kalendarz Ewangelicki”),
    ·   diecezjalne, dotyczą z reguły jednej diecezji, sporadycznie przekraczają jej granice („Ewangelik” – kwartalnik diecezjalny diecezji katowickiej, „Diaspora” – diecezja pomorsko-wielkopolska, „Rocznik Diecezjalny” – diecezja wrocławska),

        ·   międzyparafialne współwydawane przez kilka sąsiadujących ze sobą parafii ewangelickich („Luteranin” – parafia w Wiśle, Istebnej, Malince, Czarnem, Jaworniku, „Z życia i wiary­” – Jaworze, Jasienica i Świętoszówka, „Ewangelik Pszczyński” – Pszczyna i Studzionka, „Ewangelicki Przegląd Międzyparafialny” Katowice-Szopienice, Mysłowice, Lędziny, Hołdunów, Sosnowiec, „Głos Parafialny” – Ustroń, Bładnice, Dobka-Polana)
    ·   czasopisma parafialne, których zasięg ogranicza się do jednej parafii i jej filiałów („Wiadomości Wyższobramskie” – PEA w Cieszynie wraz z filiałami w Bażanowicach, Hażlachu, Marklowicach, Puńcowie), „Posłaniec” – Międzyrzecze, „Rybak” – Radom, „Nasza Gazetka” – Goleszów),
    ·   informatory parafialne („Ewangelik Opolski” – Opole, „Informator Parafialny” – Katowice, „Informator Parafialny” – Gliwice, Pyskowice).

4.    Czasopisma społeczno-kulturalne („Myśl Protestancka”, „Słowo i Myśl”),

5.    Czasopisma misji wewnętrznej („Warto”, obecnie tylko wersja elektroniczna),

6.    Czasopisma duszpasterstw środowiskowych („Wiara i Mundur”),

7.   Czasopisma dla dzieci i młodzieży („Przyjaciel Dzieci” dodatek do „Zwiastuna Ewangelickiego”, „F1 – pierwsza pomoc”),

8.    Czasopisma ekumeniczne („Studia i Dokumenty Ekumeniczne”).

W odniesieniu do typologii prasy ewangelickiej przydatne będą kryteria podane przez S. Dzikiego[7], które pozwalają porządkować klasyfikowany materiał prasowy ewangelików pod względem instytucjonalno-funkcjonalnym i treściowym uwzględniającym krąg odbiorców oraz zasięg, w którym na uwagę zasługują:

Kryteria spełnianych funkcji:

    · informacyjne („Luteranin”, „Z życia i wiary”­, „Ewangelik Pszczyński”, „Wiadomości Wyższobramskie”),

  ·   publicystyczno-informacyjne („Zwiastun Ewangelicki”),
  ·   publicystyczne („Przegląd Ewangelicki”),
  ·   społeczno-kulturalne („Myśl Protestancka”),
  ·   naukowe („Rocznik Teologiczny ChAT”, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, „Studia Humanistyczno-Teologiczne”)

Zakres tematyczny:

    ·   teologiczno-naukowy („Rocznik Teologiczny ChAT”),
    ·   religijno-społeczny („Zwiastun Ewangelicki”),
    ·   społeczno-kulturalny („Myśl Protestancka”),
    ·   misyjno-ewangelizacyjny („Warto”),
    ·   ekumeniczny („Studia i Dokumenty Ekumeniczne”).

Częstotliwość ukazywania się:

  · dwutygodniki, tygodników pośród czasopism ewangelickich w Polsce nie zarejestrowano („Zwiastun Ewangelicki”),
     ·   miesięczniki („Wiadomości Wyższobramskie”),
     ·   dwumiesięczniki („Wiara i Mundur”)
  · kwartalniki („Ewangelik”, „Przegląd Ewangelicki”, „Nasza Gazetka”, „Głos Parafialny”, „Luteranin”, i in.),
     ·   półrocznik („Rocznik Teologiczny ChAT”),
     ·   roczniki („Kalendarz Ewangelicki”, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, „Rocznik Diecezjalny”)
     ·   nieregularnie, kilka razy w roku („Ewangelik Pszczyński”)

Wydawca:

   ·   wydawnictwo powołane przez KEA (Wydawnictwo „Augustana” w Bielsku-Białej),
 · wydawnictwo parafialne (Wydawnictwo „Luteranin” w Wiśle, Wydawnictwo „Ewangelik Pszczyński” w Pszczynie)
    ·   stowarzyszenie (PTEw w Poznaniu – „Słowo i Myśl”),
    ·   fundacja (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej w Katowicach – „Myśl Protestancka”),
    ·   instytucja kościelna (Instytut Matki Ewy w Katowicach – „Ewangelik”)
    ·   organizacja ekumeniczna (PRE – „Studia i Dokumenty Ekumeniczne”),
    ·   duszpasterstwo środowiskowe (EDW – „Wiara i Mundur”)

Dostępność:

    ·   ogólnodostępna, np. w Empiku („Warto”),
    ·   dostępna w prenumeracie („Zwiastun Ewangelicki”),
    ·   rozprowadzane przez kolporterów parafialnych („Wieści Wyższobramskie”, „Nasza Gazetka”),
  · kolportowana przez wydawcę do parafii lub indywidualnych odbiorców w kraju i za granicą, („Słowo i Myśl”, „Zwiastun Ewangelicki”)

   ·   dostępna tylko w Internecie ("Warto")

Wyróżnić należy jeszcze wskaźnik techniki druku (drukarnia, kserokopie), obecności na łamach wypowiedzi obrazowych (czarno-białe, kolorowe, czarno-biała ilustracja, kolorowa ilustracja, mieszane), statusu ekonomicznego (płatna, darmowa), które pełnią rolę poznawczą i są istotne w badaniach prasoznawczych, natomiast ze względów praktycznych istotne znaczenie typologiczne mają wskaźniki dotyczące funkcji, odbiorcy, zasięgu, częstotliwości, nakładu. W opinii S. Dzikiego wszystkie są jednakowo ważne i trudno przeprowadzić ich jednoznaczną hierarchizację[8].

 

---

[1] S. Dziki, Wstęp do typologii współczesnej prasy, Kraków 1989; Tenże, Próba skonstruowania schematu ogólnej typologii prasy, „Zeszyty Prasoznawcze” 1970, nr 4, s. 5-20; A. Garlicka, Terminologia polska stosowana w badaniach nad historią czasopiśmiennictwa, [w:] Metody i techniki badawcze w prasoznawstwie, Warszawa 1969, t. 1, s. 245-269.

[2] S. Dziki, Próba skonstruowania…, dz. cyt., s. 6.

[3] S. Dziki, Wstęp do typologii…, dz. cyt., s. 36-37.

[4] Tamże, s. 28-29.

[5] G. Kauffmann, A. Hinderer, Handbuch der evangelischen presse, Leipzig 1929.

[6] F. Lüpsen, Der Weg der kirchlichen Pressearbeit von 1933 bis 1950, Gütersloh, C. Bertelsmann, 1950.

[7] Zob.: S. Dziki, Wstęp do typologii…, dz. cyt., w różnych miejscach.

[8] Zob.: Tamże, s. 29.