Kościół jako obiekt sakralny

kościół ewangelicki w Międzyrzeczu
ambona nad ołtarzem

      Dla współczesnych chrześcijan budynek kościelny jest miejscem, w którym spotykają się oni w celu słuchania zwiastowanego Słowa Bożego i przyjmowania Sakramentów. To szczególne miejsce spotkania człowieka z Bogiem i Boga z człowiekiem w czasie nabożeństwa. Znane są i przy różnych okazjach cytowane słowa Marcina Lutra wypowiedziane w czasie poświęcenia pierwszego kościoła wzniesionego w czasach Reformacji w Torgawie. Zawarte w nich jest ewangelickie rozumienie tego miejsca: „Aby się tu nic nie działo, jak tylko, aby nasz kochany Pan sam z nami rozmawiał przez swoje święte Słowo, a my, abyśmy z Nim rozmawiali przez modlitwy i pieśni pochwalne”. Kościół jako budowla potrzebny jest wyłącznie ze względu na człowieka, bowiem Bóg nie mieszka w świątyniach zbudowanych ręką ludzką (Dz 17,24).

Na wystrój kościoła wpływa panujący w architekturze i sztuce styl. Luterańska świątynia charakteryzuje się prostotą, w której widoczna jest  rezygnacja z okazałości.

Kościół ewangelicki w Bładnicach koło Ustronia.
Nowoczesny ołtarz. Zdjęcie po prawej - chrzcielnica

Centralnym miejscem jest ambona, z której kaznodzieja wygłasza kazanie. Przeważnie jest tak usytuowana, że widoczna jest z każdego miejsca a kaznodzieja dobrze słyszany. 

Ołtarz w kościół ewangelickim
w Wiśle

Ambona w kościele ewangelickim
w Wiśle

W nawie głównej mieści się ołtarz, na którym stoi krzyż, świeczniki, leży otwarta Biblia, znajduje się stosowna do pory roku wiązanka kwiatów. Przy nim też sprawowana jest część liturgiczna nabożeństwa i udzielany jest Sakrament Ołtarza. W Kościele luterański znajduje się tylko jeden ołtarz, przy którym również odbywają się śluby, konfirmacje, ordynacje duchownych i wprowadzenia w urząd, pogrzeby. 

Barokowa chrzcielnica w kościele
ewangelickim w Pokoju
(Opolszczyzna)

W niektórych kościołach ewangelickich można spotkać połączenie ambony z ołtarzem, czasem również z organami. Układ ten posiada wymiar symboliczny i odzwierciedla poglądy teologiczne, w których Słowo ma pierwszeństwo nad Sakramentem. W ewangelickim rozumieniu ołtarz nie jest miejscem świętym, lecz posiadającym tę godność ze względu na funkcję liturgiczną.

Zwykle w pobliżu ambony i ołtarza stoi chrzcielnica.

Chrzcielnica w kościele ewangelickim 
w Simoradzu (parafia Skoczów)

Jest ona bezpośrednio związana z Sakramentem Chrztu Świętego, którzy jest przy niej udzielany. Według „Małego katechizmu” Marcina Lutra „chrzest nie jest tylko samą wodą, ale wodą przykazaniem Bożym objętą i ze Słowem Bożym połączoną”. Kościół luterański uznaje tylko jeden chrzest niemowląt, gdyż jak mówi „Wyznanie augsburskie”: „należy chrzcić dzieci, które we Chrzcie są ofiarowane Bogu i przyjmowane do łaski Bożej”. Współczesny teolog mówi, że „połączenie się podczas Chrztu Świętego imienia człowieka z imieniem Trójjedynego Boga sprawia, że stajemy się własnością Bożą”.

Bibliografia:

Gross J.: Chrzest Święty i jego miejsce w nabożeństwie, „Zwiastun Ewangelicki” 2004, nr 8, s. 8

Janik P.: Ambona, „Zwiastun” 1994, nr 13, s. 9-10

Janik P.: Biblia – żywa księga, „Zwiastun” 1994, nr 8, s. 8-9

Janik P.: Chrzcielnica, „Zwiastun” 1994, nr 14, s. 9-10

Janik P.: Krzyż ołtarzowy, „Zwiastun” 1994, nr  6, s. 12-13

Janik P.: Kwiaty, „Zwiastun” 1994, nr 12, s. 9-10

Janik P.: Ołtarz – Stół Pański, „Zwiastun” 1994, nr 5, s. 11-12

Janik P.: Światłość – świece i lampy, „Zwiastun” 1994, nr 7, s. 9-10

Korczago A.: Kościół Ewangelicko-Augsburski (Luterański), W: H. Tranda, M. Patalon, W drodze za Chrystusem, Kraków 2009, s. 65.

Luter M.: Mały katechizm, W: Księgi wyznaniowe… dz. cyt., s. 48

Wyznanie augsburskie, W: Księgi wyznaniowe… dz. cyt., s. 145

Liturgiczny obraz życia religijnego ewangelików w Polsce. Cz. 1

Kaplica ewangelicka w Kisielowie,
filiał parafii w Goleszowie

Rok kościelny wyznacznikiem życia duchowego

Ewangelickie nabożeństwo

We wprowadzeniu do cyklu „Nasze nabożeństwo” ukazującego się w „Zwiastunie Ewangelickim” w roku 2004 nabożeństwo ewangelickie nazwano „sercem i ośrodkiem życia religijnego”. Według liturga, ks. Jana Grossa (1938-2014) nabożeństwo to „dialog Pana ze swoim ludem i ludu ze swoim Panem”. W „Zarysie ewangelickiej etyki teologicznej” Witold Benedyktowicz (1921-1997) wymienia elementy strukturalne nabożeństwa, jak: „zgromadzenie, zejście się wiernych w jednym miejscu, adoracja, uwielbienie Boga, zwiastowanie Słowa i posłanie, misja wiernych, którą mają pełnić w świecie”. W czasie nabożeństwa zbór zgromadzony w kościele stanowi społeczność aktywnie uczestniczącą w oddawaniu czci Bogu poprzez wspólny śpiew, modlitwę i dialog liturgiczny z duchownym oraz budowanie się Słowem. Nabożeństwo z Sakramentem Ołtarza, w którym Chrystus jest obecny realnie i substancjalnie, jednoczy wszystkich uczestników a udział w nim wypływa z potrzeby wiary.

Rok kościelny

Kościół chrześcijański ustanowił rok kościelny, który decyduje o charakterze nabożeństwa, którego wzorce zostały zaczerpnięte z okresu wczesnochrześcijańskiego. Rok kościelny to chrześcijańska podziałka czasu ustalona przez Kościół, w której przedstawione są dzieje zbawienia. Składa się z półrocza Pana (część świąteczna) i półrocza Kościoła (część bezświąteczna). Określenie w luteranizmie pojawiło się pod koniec XVI w. W okresie Reformacji Marcin Luter dokonał jego reformy, która polegała na usunięciu wszystkiego, co dotyczyło „ofiary”. Porządek ewangelickiego nabożeństwa zawarty jest w „Śpiewniku Ewangelickim” (2002 i nast.). Uwzględnia on introit, hasło biblijne tygodnia lub dnia, pieśni tygodnia, liturgiczne czytanie biblijnego tekstu (perykopy I-III) i teksty kazalne (perykopy I-VI). Analiza introitów wskazuje na to, że liturgia każdego nabożeństwa jest inna. Składa się z Liturgii Słowa i Liturgii Sakramentu Ołtarza. Podział według roku kościelnego sprawia, że poruszane są prawdy biblijne i tematy teologiczne dotyczące dzieła zbawczego dokonanego w Jezusie Chrystusie. Należy podkreślić, że życie religijne luteran ściśle łączy się z przezywaniem świąt związanych z Adwentem i Bożym Narodzeniem, z czasem pasyjnym (Wielkim Piątkiem) i Wielkanocą oraz pozostałymi ważnymi świętami roku kościelnego (Święto Żniw, Pamiątka Reformacji, Dzień Pokuty i Modlitwy i in.).

Szkółka Niedzielna

W Kościele Ewangelicko-Augsburskim odprawiane są nabożeństwa niedzielne, świąteczne i tygodniowe. Szczególną formą jest tzw. szkółka niedzielna przeznaczona dla dzieci, w czasie której dzieci uczestniczą wraz z dorosłymi w liturgii wstępnej. Następnie udają się do salki parafialnej na wykład Słowa Bożego dostosowany do percepcji umysłowej dzieci.

Bibliografia:

Below J., Legendź M. (red.): Świadectwo wiary i życia. Kościół Luterański w Polsce wczoraj i dziś, Bielsko-Biała 2004

Benedyktowicz W.: Co winniśmy czynić. Zarys ewangelickiej etyki teologicznej, Warszawa 1993, s. 223

Części zmienne nabożeństwa (964), W: Śpiewnik Ewangelicki, Bielsko Biała 2002, s. 1357.

Gross J., Dialog Pana ze swoim ludem, „Zwiastun Ewangelicki” 2004, nr 1, s. 10-11

Gross J., Nabożeństwo w adwencie, „Zwiastun Ewangelicki” 2004, nr 23, s. 6;

Gross J., Nabożeństwo w roku kościelnym, „Zwiastun Ewangelicki” 2004, nr 22, s. 6-7;

Gross J., Vivere cum ecclesia. Rok Kościelny w Kościele Ewangelicko-Augsburskim, „Ewangelik Pszczyński” 1994, nr 9/10, s. 2-3

Luterańska Agenda Liturgiczna, Cieszyn 2012

Podstawowe zasady doktryny luterańskiej cz. 2

Reformacyjne zasady

Luterańska refleksja teologiczna opiera się na czterech pryncypiach, którym Reformacja przywróciła należną rangę w dogmatyce. Są to:
jedynie Pismo (sola Scriptura),
tylko Chrystus (solus Christus),
tylko łaska i tylko wiara (sola gratia et fide),
 tylko Słowo (solum verbum).

Zasada „jedynie Pismo” w okresie Reformacji stała się zasadą formalną Kościoła. W luteranizmie Pismo Święte uważane jest za jedyne źródło prawd wiary, które jest normą miarodajną, normującą (norma normans), której podlegają wszystkie normy kościelne ustanowione, będące wyznacznikami tożsamości konfesyjnej (norma normatae). „Formuła zgody” uznaje, że „tylko Pismo Święte jest jedynym sędzią, normą i regułą jako kryterium, według którego powinny być ustalone i ocenione wszystkie nauki”[1]. Przeciwstawiono ją katolickiej zasadzie jedności Pisma Świętego i Tradycji.

Jezus Chrystus jako jedyny pośrednik między Bogiem a człowiekiem nadaje sens objawieniu Bożemu. Przez swoje narodzenie, śmierć i zmartwychwstanie okazał się prawdziwym Synem Bożym, który wyjednał człowiekowi zbawienie. Stąd zasada „tylko Chrystus” koncentruje wykład Pisma Świętego wokół osoby Jezusa. Słusznie zauważa ks. prof. Manfred Uglorz, że „Chrystus wypełnia przestrzeń pomiędzy Bogiem a człowiekiem i w Chrystusie skupiają się wszelkie myśli o objawionym Bogu i o Jego zbawczej woli wobec człowieka”[2]. Dla Marcina Lutra Chrystus był podstawowym artykułem wiary, a do zadań Kościoła należy głoszenie Ewangelii i prowadzenie człowieka do Chrystusa[3].

Usprawiedliwienie człowieka odbywa się bez udziału jego własnych zasług, lecz ze względu na Chrystusa, z łaski przez wiarę. Wiąże się z dwoma luterskimi zasadami „jedynie łaska” i „jedynie wiara”. Zawarta została w czwartym artykule Konfesji Augsburskiej, w którym napisano: „ludzie (…) bywają usprawiedliwieni darmo dla Chrystusa przez wiarę, gdy wierzą, że są przyjęci do łaski i że grzechy ich są odpuszczone dla Chrystusa, który swoją śmiercią dał zadośćuczynienie za nasze grzechy.”[4] Zasada „jedynie wiara” wyklucza dobre uczynki z aktu usprawiedliwienia grzesznika (należy zaznaczyć, że uczynki są owocem wiary i wiara nie może bez nich istnieć).

Zasada reformacyjna „jedynie Słowo” realizuje się przez środki łaski (Słowo i Sakramenty) przez które działa Duch Święty. Jedynie wówczas Słowo Boże ma moc oddziaływania na człowieka i sprawiania, że zbawcze dzieło Chrystusa zostanie przez niego przyjęte. Wówczas Bóg poczytuje człowieka za sprawiedliwego, w Słowie i Sakramencie go pokrzepia i daje przebaczenie. Od tej chwili chrześcijanin prowadzi życie zarówno grzesznika, jak i sprawiedliwego (simul iustus et peccator). Łaska Boża objawia się więc w Słowie i Sakramentach, ustanowionych przez Boga, jak podaje Konfesja Augsburska „są skuteczne ze względu na ustanowienie i nakaz Chrystusowy”[5].

Kościół Ewangelicko-Augsburski w przeciwieństwie do Kościoła rzymskokatolickiego uznaje tylko dwa sakramenty (Chrzest Święty i Komunia Święta). Teolog luterański, ks. Jan Motyka podaje następującą definicję „sakramentu”: „to obrządek święty, przez samego Jezusa Chrystusa ustanowiony, w którym pod widzialnymi znakami otrzymujemy niewidzialną łaskę Bożą”[6]. Z definicji wynika, że sakrament posiada trzy znamiona, które nadają mu cechy aktu kościelnego. Tylko dwa wymienione wyżej sakramenty posiadają te znamiona. Publicznie udzielać Sakramenty i zwiastować Słowo Boże mogą tylko osoby odpowiednio przez Kościół powołane (CA, XIV). Zgodność w nauce Ewangelii i udzielaniu Sakramentów świadczy o istnieniu jedności Kościoła, który jest „zgromadzeniem świętych, w którym się wiernie naucza Ewangelii i należycie udziela Sakramentów” (Konfesja Augsburska, art. VII). Zadaniem tak rozumianego Kościoła jest troska o prowadzenie ludu Bożego do zbawienia w Chrystusie i udział każdego wierzącego w misji Bożej na ziemi.

Rolę praktyczną dla ewangelicyzmu spełniają „Mały i Duży katechizm” (1529) Marcina Lutra, które są najstarszymi księgami wyznaniowymi. Ich udział w formowaniu świadomości wyznaniowej jest nieoceniony, definiują i komentują pojęcia religijne, jak również odpowiadają na pytania wyznawców. Luterański teolog, prof. dr hab. Janusz T. Maciuszko nazwał te księgi „elementarzem wiedzy religijnej i zarazem fundamentem wskazań etycznych nakierowanych na Boga – i przez Niego – na innego człowieka”[7]. Poprzez wieki Kościół zawsze podkreślał edukacyjną funkcję katechizmów, które stanowią podstawę katechizacji dzieci i dorosłych.

 

---

[1] Formuła zgody, w: Księgi wyznaniowe Kościoła Luterańskiego. Bielsko-Biała 1999, s. 398

[2] M. Uglorz, Od samoświadomości. Warszawa 1995, s. 90

[3] J. Motyka, Bóg i my. W kogo i co wierzymy, Ustroń 2004, s. 190

[4] Wyznanie augsburskie, w: Księgi wyznaniowe… dz. cyt., s. 144

[5] Tamże, s. 145

[6] J. Motyka, Bóg i my… dz. cyt., s. 201

[7] J.T. Maciuszko, Założycielskie teksty ewangelicyzmu, w: M. Luter, Mały katechizm. Duży katechizm, Bielsko-Biała 2000, s. 7