Kancjonał ks. Jerzego Heczki z 1865 roku

160. rocznica pierwszego wydania

    Ostatnia 22. edycja „Kancyonału czyli śpiewnika dla chrześcijan ewangelickich” ks. Jerzego Heczki ukazała się w rocznice jego 100-lecia w 1965 r. Drukowana była w Brnie i Czeskim Cieszynie. Parafie w Goleszowie, Ustroniu i Wiśle używały go najdłużej, bo do 1965 roku, zaś na  Zaolziu (Czechy) prawie do końca tegoż stulecia.    

Pierwsze wydanie „Kancyonału…” ks. Jerzego Heczki z 1865 r. zawierało 772 pieśni na 641 stronach. W jego skład wchodziły następujące części: Przedmowa datowana 1865 styczeń; spis treści, tj. Podział kancyonału, z którego wynika dalszy podział pieśni na dziewięć działów uwzględniających podrozdziały: Nabożeństwo, Pieśni o Bogu, Pieśni o Synu Bożym, Pieśni o Duchu Św., Życie chrześcijańskie, Krzyż, Pociecha i ufność w Bogu, Różne stosunki i okoliczności, Czasy szczególne, Rzeczy ostateczne; Wykaz nut (melodyj), z których jedna drugą w razie potrzeby zastąpić może, co znacznie ułatwiało śpiewanie pieśni na nieznane melodie oraz sprzyjało użyciu wszystkich pieśni w Kancyonale. Zrąb główny śpiewnika kończą dwie pieśni górnicze (771,772), po czym jako uzupełnienie następuje 16 modlitw okolicznościowych. Ostatnia część stanowi  Wybór pieśni na niedziele i święta podług ewangielij i lekcyj oraz alfabetyczny Wykaz pieśni. 

    Według obliczeń ks. Piotra Janika pierwsze wydanie kancjonału obejmowało pieśni 323 autorów niemieckich, 186 czeskich, 155 autorów polskich, 5 łacińskich, 1 węgierskiego; 89 pieśni Heczko oznaczył: dawny kościół (1 pieśń), oryginał dawny (54 pieśni), oryginał nowy (23), przekład dawny (10), rękopis znaleziony w Bibliotece Akademickiej w Krakowie (1 pieśń). Wśród pieśni znalazło się ogółem: 59 tłumaczeń, które Heczko przejął, 456 pieśni przez niego przetłumaczonych. W przypadkach, gdy było to możliwe określał pochodzenie pieśni, podawał nazwisko autora oraz lata życia, lub zbiór, z którego pochodzą.

    Zaletą kancjonału ks. Jerzego Heczki była prosta, przystępna forma, jasna treść, wyjaśniająca prawdy biblijne, poruszająca duszę ludzką, a przede wszystkim  ukierunkowywał pobożność ludu. Był nacechowany zwiastowaniem Słowa Bożego i prawdziwą modlitwą w formie śpiewanej.

    W 1925 roku w Ligotce Kameralnej na Zaolziu obchodzono 100-lecie urodzin twórcy Kancyonała czyli śpiewnika dla chrześcijan ewangelickich, ks. Jerzego Heczki. Proboszcz parafii ewangelickiej, ks. Jan Unucka w następujących słowach podsumował spuściznę duchownego: „Ksiądz Heczko jest duchowym naszym wodzem. Za przewodem jego myśli idziemy co niedziela i w każde święto, śpiewając z jego kancjonału. Wielkie znaczenie Lutra leży między innemi i w tem, że dał swemu narodowi w miejsce niezrozumiałej pieśni łacińskiej, kościelną pieśń w języku macierzystym. Takie samo znaczenia ma dla naszego polsko-ewangelickiego ludu na Śląsku Cieszyńskim ks. Jerzy Heczko (…),  dał nam rodzimą, ewangelicko-polską pieśń nabożną”. 

    Z domu rodzinnego ks. Jerzy Heczko wyniósł znajomość prawie wszystkich melodii z Citara Sanctorum, zaś znajomość trzech języków: czeskiego, niemieckiego i polskiego, umożliwiła mu pracę nad tłumaczeniami tekstów pieśni, ich systematyzowaniem.

    W grudniu 1862 roku duchowny przedłożył do zaopiniowania Naczelnej Radzie Kościelnej w Wiedniu manuskrypt polskiego kancjonału, w dołączonym piśmie podkreślał, iż „Zaprowadzenie polskiego kancjonału jest sprawą żywotną i pilną i uprasza się o śpieszne i przychylne załatwienie podania powyższego”. Po uzyskaniu zgody w lutym 1863 roku rozpoczął starania o wydanie Kancjonału w oficynie Karola Prochaski w Cieszynie. Od tego czasu Cieszyn na długie lata stał się centrum wydawniczym polskich kancjonałów ewangelickich. Po raz pierwszy zaśpiewano z niego 16 kwietnia 1865 w kościele Jezusowym w Cieszynie. Przyjęły go wówczas jeszcze cztery parafie śląskie i jedna galicyjska. Już po roku od jego wprowadzenia nakład został wyczerpany. Do druku pierwszych czterech wydań zastosowano czcionkę gotycką z tego powodu, iż była to czcionka powszechnie znana i używana do druku książek, zaś czcionkę łacińską wprowadzono w wydaniu piątym z 1875 roku. 

    Duża liczba ewangelików mówiących po polsku na Śląsku stwarzała konieczność wydawania dla nich śpiewników, postylli, modlitewników i innych okolicznościowych druków. Całokształt życia chrześcijańskiego wprowadzony przez ks. Marcina Lutra do porządku kościelnego (liturgicznego) spowodował przenikanie treści religijnych do życia codziennego ewangelików, co skutkowało wzrastającym zapotrzebowaniem na wymienione publikacje.

    Znaczenie kancjonałów dla świadomości religijnej i narodowej jest niezwykle ważne. O tych niezwykłych wartościach stanowi fakt, iż kancjonały przechodziły z pokolenia w pokolenie, niejednokrotnie też były przedmiotem „wypraw” ślubnych. Korzystano z niego nie tylko w czasie nabożeństw, ale również we wszystkich sytuacjach życiowych, jakie mogły spotkać człowieka. Treści religijne wzmacniały wiarę, dodawały sił w trudnościach codziennych.  Kancjonały wydawane w języku polskim pełniły również rolę praktyczną – uświadamiały narodowościowo, były książką do czytania.